niedziela, 4 kwietnia 2021

ЎЎЎ Чачахан. Якуцкая дзіцячая казка. Апублікаваў Эдуард Пякарскі. Койданава. "Кальвіна". 2021.





 

                                                                        ЧАЧАХАН

                                                                якутская детская сказка

                                                                             * * *

    Предлагаемая сказка записана в переводе на русский язык (без якутского текста), судя по почерку и стертой кем-то подписи, инородцем Дюпсюнского улуса Якутского округа, якутом Иннокентием Степановичем Говоровым, еще 4 ноября 1890 г., как это помечено им самим. По словам г. Говорова, «эта сказка — самая известная в среде якутов: нет того якута, который бы ее не знал». Вариант настоящей сказки помещен под заглавием «Чарчахан» в известном «Верхоянском Сборник» И. А. Худякова (Иркутск. 1890, стр. 234-239). Оригинал попал ко мне в числе другого фольклорного материала, который грамотные инородцы охотно предоставляли в мое распоряжение как члена Якутской Экспедиции, снаряженной на средства И. М. Сибирякова и действовавшей три года (1894-1896 гг.). Приводя здесь записанную г. Говоровым сказку без всяких изменений, я должен оговориться, что мною сделаны некоторые исправления лишь со стороны слога.

    Эд. Пекарский.

                                                                                   * * *

    В котором-то году — давно минувшем, на каком-то месте — забытом, жил-был, говорят, Чачахан с женою Чабычахан. У них было семеро детей: четыре сына и три дочери. Их звали: одного — Соломенная Ножка, другого — Длинное Бедро, третьего — Листва Грудь, четвертого — Пузыреголов; старшую дочь звали — Длинная Коса, другую — Нежная Глотка и третью — Жирная Пахá [* Было бы вернее сказать «Жирный Пах», но я оставляю без изменения стоящее в оригинале «Жирнал Паха» в виду наличности в западном (смоленском) наречии русского языка слова пахá — мышка, подмышка (Даль, I, 19, 1-ое изд.).]. У Чачахан’а был пегий бык — «непомещающийся в елани» [* Для сравнения позволяю себе привести здесь начало сказки, как оно записано Худяковым: «Есть, говорят, Чарчахан; у него человек Волосяное Горло, да человек Древесно-листковая Грудь, да Вонючий Бок, да Пузырь Голова. И имеет он вшивого быка, достигающего до облака, блеклого быка, достигающего дó-неба; а соседями у него три Едуна (Мангыс)!» Далее в сказке Худякова фигурируют еще «люди»: человек Травяная Нога, соответствующий Соломенной Ножке нашего варианта, и человек Травяные Штаны, аналога которому в нашей сказке нет.]. В одну прекрасную осень Чачахан порешил всей семьей зарезать этого быка. Всякий знает, какое это важное событие в семье... И вот семья Чачахана встрепенулась, и пошла беготня по всей юрте. Соломенная Ножка бегом пошел доставать воды из озера для предстоящего случая — убоя быка. Придя к озеру, он прорубил лед, начерпал в берестяные ведра воды, поставил их на льду, а сам пошел скакать по льду: первый пушистый снег на гладкой поверхности льда манил его своею прелестью, а предстоящее радостное событие еще более подстрекало к тому... Наскакавшись вдоволь, Соломенная Ножка подошел к ведрам, хотел поднять их, но ведра примерзли. Он дернул ведра изо всей силы и — сломал руки, хватил ногами — переломил ноги, бац головою и — растянулся. Домашние, не дождавшись его, послали за ним Длинную Косу, а она, в поисках брата, забрела в рощу, зацепилась там за деревья косою и — умерла. Их едва нашли остальные дети и принесли домой уже мертвых...

    Чачахан не смутился этим — режет быка. Начали быка потрошить. Тогда Нежная Глотка и Жирная Паха, достав жиру-рубашки, изжарили на рожнах у камелька и обожглись до-смерти горячим жиром, Чачахан велел дочерей убрать на лавку, а сам продолжает потрошить быка и дает жене Чабычахан желудок (книгу) — вынести на двор и вытрясти. Чабычахан, собрав все свои силы, поднимает и, подойдя к порогу юрты, падает, а желудок своею тяжестью раздавливает ее до-смерти. Чачахан велел присоединить жену к детям, а мясо быка вынести в амбар. Тогда сыновья Чачахана стали поднимать мясо быка: Длинное Бедро берет стегно, а Листва Грудь — грудину, пыхтя и кряхтя несут... У порога — лужа бычьей крови и пролитой воды... Они падают и ушибаются дó-смерти. Тогда Пузыреголов с горя стал отчаянно царапать себе голову и острыми ногтями процарапал свой череп до того, что тут же умер.

    Чачахан остался одиноким. Стал он думать, как быть, куда покойников девать. Вот он, наконец, додумался. По соседству с ним, в дремучих лесах, жили три брата Моѓусы [* Могус (монгус) = магыс (мангыс) значит по-якутски обжорливый, ненасытный, едун, обжора.] — авось они ему помогут... Идет Чачахан к старшему Моѓусу и, рассказав о случившемся, говорит:

    — Дедушка, иди ко мне покушать!

    — Я не могу идти — гнусит Моѓус. У меня живот давно иссох. Ступай к среднему брату Моѓусу.

    Чачахан приходит к среднему Моѓус’у, рассказывает про случившееся и говорит:

    — Дедушка, иди ко мне покушать!

    — Я не могу идти, у меня желудок иссох... Ступай к младшему брату! — прогнусил Моѓус.

    Чачахан идет к младшему Моѓусу, рассказывает все о том же и говорит:

    — Дедушка, иди ко мне покушать!

    Моѓус отвечает:

    — Ладно, Чачахан, пойду!

    Моѓус был роста исполинского, на вид страшный, как уголь черный... У него были: жена, девять плешивых мальчиков-сыновей и девять плешивых дочерей, Моѓус говорит жене:

    — Подавай, жена, мою одежду!

    А жена ему из сырого подвала выбрасывает: шаровары, сшитые из тридцати воловьих черевин, торбаса — из тридцати воловьих задних лап (ножных шкурок), рукавицы — из тридцати передних лап, пояс — из тридцати воловьих хвостов, шапку — из тридцати воловьих головных шкур и шубу — из тридцати воловьих шкур. Моѓус принарядился в эту одежду взял свою неразлучную сумку и пошел с Чачаханом.

    Приходят они к Чачахану. Моѓус сперва убрал покойников, потом убитого быка, затем проглотил сколько было скота — пять дойных коров, пять телок, пять телят — и пищи — пять ушатов гнилой рыбы [* Мелкую рыбу мунду (Рhoхіnus реrеnurus, наз. в Якутской области по-русски мундушка) якуты квасят в ушатах, где она приобретает противный гнилостный запах от разложения; такая рыба называется по-якутски сыма (ср. у Маака, Приклонского и Шиманского).], пять ушатов кислого молока, пять ушатов травы и кореньев и пять ушатов лиственничной заболони. После того, обратившись к Чачахан’у, и говорит:

    — Парень, еще нет ли у тебя чего?

    — Дедушка, даже ни куска, ни капельки не осталось! — едва мог выговорить Чачахан.

    — Ах, ты, бездельник! — прогремел Моѓус. По таким то пустякам ты меня беспокоил?!.. А что я унесу домой жене и деткам в гостинцы?

    И кинулся на Чачахан’а. Тот, давай Бог ноги, бежать прочь от него, кругом комелька, а Моѓус за ним. Обошли они комелек несколько раз да у Чачахан’а, на беду, развязались ремни у торбасов [* Торбасы, торбаса (по-якут. äтäрбäс) — обувь верхняя, мужская и женская, зимняя и летняя, кожаная.]: запутавшись, он упал, а Моѓус цап Чачахан’а в сумку.

    Чачахан не шевелится и не дышит, лежит в сумке, а Моѓус идет себе домой. Вдруг — о счастье! — Чачахан нащупал у себя за голенищами нож — благо, что он сам так возился с быком — достал нож и, прорезав сумку, тихо упал и скатился, как жук, под валежину...

    Моѓус, придя домой, сумку оставил в сенях. Войдя в дом говорит жене и детям:

    — У бедняка Чачахан’а ничего не было... Только его самого целиком принес для вас.

    Жена его что-то вышивала. При этих словах она ахнула от радости, проглотила иголку и наперсток, выбежала на двор, заглянула в пустую сумку, воротилась в избу и, дрожа как осиновый лист, объявила мужу, что в сумке ничего нет. Моѓус вскипел, топнул ногой, ругательски обругал жену, говоря:

    — Ты сама одна съела! — и, выхватив свой меч, разрубил ее пополам. При этом из нее выпали (только) иголка и наперсток и, ударившись о железный пол, зазвенели. Моѓус заомерячил [* «Омерячить» якут. öмюр) — слово употребительное в литературе (см. «Герои и толпа» Н. К Михайловского), произведенное от слова омеряк (= якут. öмурäх) — человек, подверженный нервной болезни сhorea imitatoria «при которой он будучи приведен в испуг каким-нибудь внезапным криком, звуком, даже быстрым движением руками, начинает кривляться и подражать всем движениям находящихся перед его глазами людей и животных, хотя бы эти движения были неприличны, и повторяет слова даже скабрезного содержания» (Приклонский и Маак).]:

    — О, бабат [* При неожиданном стуке äмурäх всегда непроизвольно вскрякивает: бабат! ой! ох!]! — и истоптал ее.

    Затем Моѓус, увидав, что Чачахан убежал от него, пошел и даже шагу лишнего не сделал — притащил его домой и приготовился делить между детьми.

    — Дедушка! — говорит Чачахан. — Во мне теперь нет ни жиру, ни мяса — одни кости да кожа... Повремени немножко, я пожирею, а теперь ребятам нечего будет и поесть.

    — И то правда! — прогнусил Моѓус гробовым голосом и, связав, поставил Чачахан’а на грядках [* Решетчатая полка под потолком, называемая у якутов крáкка (рус. грядка) = кырáда (рус. гряда), а также чиäс мас.

], а сам пошел песок толочь [* В оригинале: «а сам пошел песку толочь» — выражение непонятное; у Худякова (стр. 237) в этом месте сказки Чарчахан говорит: «Ужо, принесу я на спине сухой мелкой (как песок) рыбы».].

    Чачахан лежит связанный на грядках, слезы и слюни текут у него обильно... Моѓус’овы дети подходят и говорят:

    — Ай, ай! У Чачахан’а течет уже жир!

    И отнимаются [* Буквальной перевод якутского слова быljас = отнимать друг у друга. «Отниматься» — общеупотребительное у якутян-русских слово.], кому стать поближе к нему. Тогда Чачахан говорит:

    — Ой, вы, милые ребятушки! Я вам наделаю невиданных игрушек — спустите меня!

    Ребятам, хоть каким, дороже игрушек нет ничего, и Моѓус’овы дети спустили Чачахан’а. Тот им говорить:

    — Друзья! У меня нет ножа. Дайте отцовский меч!

    Ребята дают ему длинный меч. Чачахан сделал из дерева узорчатую ложечку и говорит детям:

    — Ребята! Рядышком садитесь: я самому красивому из вас дам мою ложечку.

    Девять плешивых сыновей и девять плешивых дочерей, Моѓус’овы исчадия, садятся рядышком. Чачахан хватил по их шеям длинным острым мечем и отрубил всем головы. Головы детей, собрав, завернул в одеяло, а самих сварил в горшках.

    Затем Чачахан вырыл под крепкими стенами Моѓус’ова жилища проходную норку и притаился.

    Входит в дом Моѓус, пыхтя и кряхтя. Озирается кругом: дети спят, горшки варятся... Моѓус, ухмыляясь, говорит:

    — Орлята мои успели уже Чачахан’а спотрошить!

    И, подойдя к горшкам, пьет суп, фыркает:

    — Фи, родною кровью отзывается... Уж какая мне родня Чачахан!..

    Затем, Моѓус, подойдя к лавке детей, сдернул одеяло, а из-под него с шумом скатились плешивые головы детей и разбились о железный пол. Моѓус заомерячил: «о, бабат!».. и истоптал их. Он догадался, что это пакости Чачахан’а и давай звать его:

    — Чачахан! Чачахан!..

    Чачахан на дворе откликается:

    — Опп!..

    Моѓус выскакивает и кричит:

    — Чачахан! Чачахан!..

    А тот в избе:

    — Опп!..

    Моѓус — в избу, а Чачахан, через норку, — на двор!

    Моѓус, промаявшись так довольно долго, едва нашел норку Чачахан’а; полез он по ней, да там и застрял... Моѓус кряхтит и пыхтит — ни туда, ни сюда...

    Тем временем Чачахан пополз за ним, пронзил его мечом, убил. Тут прилетела пташечка и чирикает:

    Мизинчик, мизинчик!

    Тогда Чачахан разрезал у Могус’а левый мизинец, а оттуда вышли живы и здоровы вся его семья, скот и даже пища!

    Вот Чачахан стал жить да поживать и другого такого случая с ним до самой его смерти не было. Конец.

    Э. П.

    СПб.

    28 января 1906 г.

    /Живая Старина. Періодическое изданіе Отделенія Этнографіи Императорскаго Русскаго Географическаго Общества. Вып. IІ. С.-Петербургъ. 1906. С. 118-122./

 

 

 






 

    Эдуард Карлович Пекарский род. 13 (25) октября 1858 г. на мызе Петровичи Игуменского уезда Минской губернии Российской империи. Обучался в Мозырской гимназии, в 1874 г. переехал учиться в Таганрог, где примкнул к революционному движению. В 1877 г. поступил в Харьковский ветеринарный институт, который не окончил. 12 января 1881 года Московский военно-окружной суд приговорил Пекарского к пятнадцати годам каторжных работ. По распоряжению Московского губернатора «принимая во внимание молодость, легкомыслие и болезненное состояние» Пекарского, каторгу заменили ссылкой на поселение «в отдалённые места Сибири с лишением всех прав и состояния». 2 ноября 1881 г. Пекарский был доставлен в Якутск и был поселен в 1-м Игидейском наслеге Батурусского улуса, где прожил около 20 лет. В ссылке начал заниматься изучением якутского языка. Умер 29 июня 1934 г. в Ленинграде.

    Кэскилена Байтунова-Игидэй,

    Койданава

 

 

 


sobota, 3 kwietnia 2021

ЎЎЎ Баўруся Чаўпуха. Сасланы Вінцук Мароз ды Якутыя. Койданава. "Кальвіна". 2021.

    7-9 чэрвеня 1945 году ваенны трыбунал войскаў НКУС па Брэсцкай вобласьці ў м. Брэст разгледзеў “у зачыненым судовым паседжаньні справу па абвінавачваньню грамадзянаў:

    1). Мароза Станіслава Тамашавіча, 1915 г. н., ур. в. Дубоўкі Мёрскага р-ну Вілейскай вобл., б/п., паляка, з сялянаў-сяраднякоў, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, з ніжэйшай адукацыяй, несудзімага

    2). Букея Яна Язэпавіча, 1917 г. н., ур. в. Кладнікі Іўеўскага р-ну Баранавіцкай вобл., б/п., паляка, з сялянаў-сяраднякоў, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п., несудзімага

    3).

    4).

    5). Мароза Вікенція Ігнатавіча, 1921 г. н., ур. в. Крычава Мёрского р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, з сялянаў-сяраднякоў, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, з ніжэйшай адукацыяй (3 кл.), несудзімага

    6). Смулька Дамініка Карлавіча, 1922 г. н., урадж. в. Сурамшчына Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, з сялянаў-сяраднякоў, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, з ніжэйшай адукацыяй, несудзімага

    7). Забіша З. Ігнацьевіча, 1929 г. н., ур. в. Сурамшчына Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, з ніжэйшай адукацыяй, несудзімага

    8). Сауч Браніслава Вікенцьевіча 1910 г. н., ур. в. Сурамшчына Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, з сялянаў-сяраднякоў, селяніна-аднаасабніка…

    9). Пупіна Баляслава Пятровіча, 1908 г. н., ур. в. Сурамшчына Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, з сялянаў-сяраднякоў, селяніна-аднаасобніка…

    10). Мароза Язэпа Антонавіча, 1912 г. н., ур. в. Крычава Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, з сялянаў-бяднякоў, селяніна-аднаасобніка, жанатага, м/п., несудзімага

    11). Шэбала Франца Язэпавіча, 1917 г. н., ур. в. Дубоўкі Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, з селянінаў-сярэднякоў, сяляніна-аднаасобніка, нежанатага, пісьменнага, несудзімага

    12). Сауч Вітольда Аляксандравіча, 1907 г. н., ур. в. Сурамшчына Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, жанатага, пісьменнага, несудзімага

    13). Сауч Франца Вікенцьевіча, 1907 г. н., ур. в. Сурамшчына Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, жанатага, м/п., несудзімага

    14). Календа Юзафа Янавіча, 1926 г. н., ур. в. Камянчаны Іўеўскага р-на Баранавіцкай вобл., б/п., паляка, з селянаў-сяраднякоў, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, пісьменнага, несудзімага

    15). Мацюка Хведара Мікіфаравіча, 1912 г. н., ур. в. Дворнае Сяло Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, жанатага, м/п., несудзімага

    16). Акуловіча Яна Зыгмунтавіча, 1920 г. н., ур. в. Кладнікі Іўеўскага р-на Баранавіцкай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, пісьменнага, несудзімага

    17). Альхімовіча Яна Паўлавіча, 1908 г. н., ур. в Сурамшчына, Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п., несудзімага

    18). Рубаніка Пётара Язэпавіча, 1926 г. н., ур. в. Дубоўкі Мёрскага р-на, Вілейскай вобл. б/п., паляка, м/п., несудзімага

    19). Грыцкевіча Вацлава Мікалаевіча, 1913 г. н., ур. х. Яромічы Лідзкага р-на Баранавіцкай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, жанатага, м/п., несудзімага

    20). Сауч Язэпа Валяр’янавіча, 1908 г. н., ур. г. Перм, б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, жанатага, м/п., несудзімага

    21). Баркоўскага Франца Браніслававіча, 1914 г. н., ур. в. Крайванцы Ашмянскага р-на Вілейской вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п., несудзімага

    22). Захарэвіча Франца Раманавіча, 1906 г. н., ур. в. Сурамшчына, Мёрского р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п., несудзімага

    23). Лімашонак Пётар Язэпавіч, 1924 г. н., ур. в Сурамшчына, Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п.. несудзімага

    24). Юркевіча Браніслава Ігнацьевіча, 1922 г. н., ур. в. Кліманцы Ашмянскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п., несудзімага

    25). Гарбачонак Яна Юльянавіча, 1919 г. н., ур. в. Крычава Мёрского р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, пісьменнага, несудзімага

    26). Баркоўскага Браніслава Браніслававіча, 1920 г. н., ур. в. Крайванцы Ашмянскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, пісьменнага, несудзімага

    27). Сауч Антона Аляксандравіча, 1906 г. н., ур. в. Сурамшчына Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п., несудзімага

    28). Байдашэвіча Франца Антонавіча, 1923 г. н., ур. в. Сурамшчына Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п., несудзімага

    29). Кашкуру Юзафа Стафанавіча, 1915 г. н., ур. в. Чэмеры Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка. селяніна-аднаасобніка, нежанатага, м/п., несудзімага

    30). Руданіка Аляксея Кліменцьевіча, 1910 г. н., ур. в. Крычава Мёрскага р-на Вілейскай вобл., б/п., паляка, селяніна-аднаасобніка, жанатага, м/п., несудзімага

    і выявіў:

   … што падсудны Мароз С. Т. у сакавіку месяцу 1944 году ўвайшоў у Белапольскую банду “АК”, якая мела сваёй задачай вядзеньне ўзброенай барацьбы з партызанскім рухам і Чырвонай Арміяй. Знаходзячыся ў бандзе, падсудны Мароз С. Т. меў бандмянушку “Салавей” і выконваў абавязкі дружыновага (кам. адз.)

    У кастрычніку месяцу 1944 г. падсудны Мароз С. Т. быў пазваны на ваенную службу ў Войска Польскае і прызначаны зам. камандзіра ўзвода ў 27 стар. полк 10-й дывізіі.

    Знаходзячыся на службе ў Войску Польскім падсудны Мароз С. Т. праводзіў раскольніцкую і агітацыйную працу сярод жаўнераў 27 і 29 палкоў аб масавым дэзэрцірстве з войска ў выніку чаго пад яго непасрэдным кіраўніцтве 12 і 13 студзеня 1945 г. каля 50 узброеных капралаў і жаўнераў дэзэрціравала з Войска Польскага, у тым ліку і падсудныя Букей І. І. … Кашкур Ю. С.

    Усе пералічаныя падсудныя і Мароз С. Т. былі разьбітыя на дзьве групы, у складзе якіх у ноч на 20 і 23 студня 1945 г. яны перайшлі лінію дзяржаўнай мяжы і ўварваліся на тэрыторыю СССР з намерам застацца ў лясах да заканчэньня вайны.

    Быўшы выяўленыя 15-м памежным атрадам, гэтыя ўзброеныя групы пачалі бой з апошнім, пад час якога быў забіты адзін памежнік і два параненыя. Падсудны Рубанік А. К., зьяўляючыся дэзэрцірам Войску Польскага ў ноч на 23 студня 1945 г., нелегальна перайшоў лінію дзяржаўнай мяжы і гэтага чысла быў затрыманы памежным атрадам.

    На падставе выкладзенага в/т прагаварыў:

    Мароза Станіслава Тамашавіча да ВМП з канфіскацыяй маёмасьці… Рубаніка А. К. па арт. 120 КК БССР да 3 гадаў пазбаўленьня волі без паражэньня ў правах, астатніх па ст. 80 КК БССР да 10 гадам ППЛ з паразай у правах да 5 гадоў.

    Рэчыўных доказаў па справе: карабінаў узору 1944 г. 10 шт., карабінаў узору 1938 г. 2 шт., аўтамат 1 шт., патронаў 7,62 мм. - 70 шт.

    Частка асуджаных па гэтай справе патрапіла на Колыму, як Рубанік (Дубанік) Пётар Язэпавіч, 1928 г. н., паляк, 14 лістапада 1949 г. быў прыняты ў Індляг; 5 лютага 1952 года яго справа сьпісаная ў архіў.

    Сярод іх знаходзіўся і Мароз Вікенцій Игнатьевич. На радзіме ў яго засталіся: маці - Мароз Адэля Якубаўна,1882 г. н., у в. Крычава; сястра Гайлевіч Юзэфа Ігнацьеўна, 1918 г. н., якая пражывае ў в. Дразды Мёрскага р-на Полацкай вобл., а брат Мароз Эдуард Ігнацьевіч, 1912 г. н., выбыў у 1936 г. у Латвію і пра яго “ні якіх вестак няма”.

    2 кастрычніка 1952 года Мароз У. І. быў вызвалены са зьняволеньня ў Індлягу і паводле “Распараджэньня МДБ СССР № 9/2 1-4172 ад 25 12 1952 г.” адпраўлены ў бестэрміновую ссылку ў п. Вусьць-Нэра, дзе пачаў працаваць цесьляром. 17 09 1955 г. падышла амністыя і 01 12 1955 г. Мароз У. І. быў вызвалены ад ссылкі. Натуральна ён падаў прашэньне на выезд у ПНР.

    З “Апытальнага ліста” відаць, што ён “нарадзіўся ў польскай вёсцы Крычава Мёрскага р-на … поляк, родная мова польская … стрыечныя браты: Мароз Юзаф Аляксандравіч і Мароз Вацлаў Юзэфавіч пражываюць у Польшчы. Адрас невядомы … Сем’і і сваякоў у СССР не мае”.

    Неўзабаве спэцкамэндатура ва Вусьць-Нэры атрымала рашэньне кіруючых структураў: “Хадайніцтва Мароз У. І. аб рэпатрыяцыі з СССР у ПНР МУС ЯАССР лічыць магчымым задаволіць…”

    /Па матэрыялах асабістага справы Мароз У. І. № 11799, якая захоўвалася ў Архіве МУС РС(Я), арх. № 1-12771./

    Літаратура:

*    Barkouski A.  Z Jakuckich Archiwów // Zesłaniec. Nr 19. Wrocław. 2004. 2005. S. 91-93.

    Баўруся Чаўпуха,

    Койданава

 

 








 

 

 

 

ЎЎЎ Парасуньня Шуфель. Лёс Каятана Нямеры ў Якутыі. Койданава. "Кальвіна. 2021.

    28-29 студзеня 1945 г. ваенны трыбунал МУС БВА у м Ліда, пад старшынствам палкоўніка Жагрова “без удзелу абвінавачваньня і абароны” разгледзеў “у зачыненым судовым паседжаньні справу па абвінавачваньню Каятана Іванавіча Нямеры /Немеры/, 1928 г. нар., ураджэнца в. Вялікае Сяло, Лідзкага р-на Гродзенскай вобл., б/п, паляка, вучня сярэдняй школы ў в. Жырмуны (9 кл.) і “Выявіў:

    Увесну 1942 года па заданьню польскай антысавецкай нацыяналістычнай арганізацыі “АК” і нямецкіх уладаў была арганізаваная падрыўная група, якая ставіла сваёй задачай барацьбу з Чырвонымі партызанамі і Савецкім актывам. Да гэтай групы далучыўся Нямера Каятан Іванавіч, які вёў антысавецкую агітацыю сярод насельніцтва, заклікаючы апошніх змагацца з рухам,які расьце, Чырвоных партызанаў, са зброяй у руках адбіраў у насельніцтва харчаваньне, грошы і быдла.

    У ліпені месяцы 1944 г. прымаў удзел у выправе на гор. Вільня, пасьля разгрому белапольскіх атрадаў, вярнуўся на пляцувку Гервянікі, уцягнуў у гэтую арганізацыю новых удзельнікаў. Праводзіў з іншымі бандытамі падпольны сход і ўзброенае зборышча.

    2 верасьня 1944 года яны зьдзейсьнілі напад на памяшканьне сельсавету ў в. Гервянікі, спрабуючы вызваліць арыштаваных белапалякаў - Сечэня і Янкоўскага, і зьнішчыць ахову чырвонаармейцаў, якая там мелася. 3 верасьня 1944 года пад кіраўніцтвам верхавода хэўры Дарьмята Казімера, які забіты, Нямера, разам з групай хэўры, у колькасьці 25-30 чал., узброеныя вінтоўкамі, аўтаматамі і кулямётамі, абстралялі ў памяшканьні с/с старшыню і сакратара ды некалькіх чырвонаармейцаў, якія знаходзіліся там, разагналі канвой і вызвалілі арыштаваных, а 4 верасьня паўторна абстралялі памяшканьне і падпалілі яго…”

    На падставе вышэйпададзенага в/т прыгаварыў яго па арт. 63-1 КК БССР да 10 гадоў зьняволеньня ў папраўчых лягерах і паражэньнем у правах на 5 гадоў.

    На радзіме ў Каятана Нямеры засталіся: бацька - Ян Станіслававіч, 1882 г. нараджэньня; маці - Алена Язэпаўна, 1890 г. нараджэньня; сястра - Дзякевіч Яніна Іванаўна, 1921 г. нараджэньня і брат Станіслаў, 1923 г. нараджэньня.

    10 студзеня 1948 г. Каятан Нямера быў прыняты Індлягам, а 27 траўня 1949 г. сьпісаны ў Асобляг № 5, адкуль 24 студзеня 1953 г. паводле нараду “А” МДБ СССР № 18/10/3-299950 ад 12 студзеня 1952 г., быў накіраваны “у ссылку на паселішча ў раён Калымы”, а жыхарствам яму вызначылі “капальню Перамога ІТУ ў 80 км. ад цэнтра п. Вусьць-Нэра”.

    Спачатку на капальні ён працаваў рознарабочым, а затым тэхнарадчыкам і табэльшчыкам.

    21 красавіка 1954 г. Каятана Нямеру ад ссылкі вызвалілі, бо ён быў прызнаны інвалідам 2-й групы, а з работы звольнены 26 красавіка 1954 г. па арт. 47 “у”, па прычыне хваробы, з выездам у цэнтральныя раёны краіны, а для падлячэньня здароўя накіраваны ў райбальніцу п. Дэбін Ягадзінскага р-ну Магаданскай вобласьці. Але было запозна. Каятан Нямера, паводле “Пасьведчаньня аб сьмерці” № 136 памёр 1 кастрычніка 1954 года ад сылікознавагу тубэркулёзу.

    Ягоная маёмасьць: грошы 73 рубля, аблігацыі на суму 190 рублёў і гадзіньнік тыпу “Маланка” былі адасланыя ягонаму бацьку.

    /Па матэрыялах асабістай справы ссыльнапасяленца Нямеры К. І. № 11187, якая захоўвалася ў Архіве МУС РС(Я), арх. № 1-11557, пачатая 24 студзеня 1953 - скончаная 20 лістапада 1954 г./

   Літаратура:

*    Barkouski A.  Losy Kajetana Niemiero. Z Archiwum Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Republiki Sacha (Jakucja). // Zesłaniec. Nr. 15. Wrocław. 2004. S. 91-92.

    Парасуньня Шуфель,

    Койданава