ЎЎЎ З. М. Зайкоўскі. Літва ды Іван Ласкоў з Якуцку. Койданава. "Кальвіна". 2025.

 

    ЛІТВА, 1) назва племяннога саюзу, пазьней гісторыка геаграфічнай і этнаграфічнай вобласьці на ПнЗ сучаснай тэр. Беларусі і ПдУ сучаснай Літвы. Упершыню згадваецца ў Кведлінбургскіх аналах пад 1009, ва ўсх.-слав. летапісах — пад 1040. У “Аповесьці мінулых гадоў” Л. пералічваецца сярод тых плямён і народаў, якія плацілі даніну Русі. Этымалёгія тэрміна канчаткова не высьветлена.

    У позьніх бел.-літ. летапісах даецца міталягічна-легендарнае тлумачэньне паходжаньня тэрміна ад лацінскіх слоў “літус туба” (літус — бераг, туба —труба), якімі нібыта называлі панёманскія землі рымляне, якія паводле легенды перасяліліся сюды з Італіі. Польскія храністы 15-18 ст. выводзілі тэрмін Л. ад трансфармацыі слоў Італія — Літалія — Літуанія — Літуа — Літва (Я. Длугаш, Мацей з Мехава) ці ад імя аднаго з правадыроў рымлян — Літаона (М. Бельскі). Сучасныя дасьледчыкі зьвязваюць назву Л. з балцкімі ці слав. каранямі lіеtā, lіеtі (ліць, цячы), з назвай рачулкі Ліетаўка альбо Ліетава (прыток Віліі), з кельцкім словам Litawiа (прыбярэжная краіна), з бел. дыялектным лютвін (люты) і інш. У апошні час пісьменьнікам I. Ласковым зроблена спроба растлумачыць назву і мову насельніцтва летапіснай Л., зыходзячы з лексыкі комі-пярмяцкай мовы. Першапачатковая лякалізацыя тапоніма Л. не вызначана. Многія археолягі і гісторыкі (Р. К. Валкайтэ-Кулікаўскене, В. В. Сядоў, У. Ц. Пашута, Г. Лаўмянскі і інш.) зьвязваюць Л. 11 ст. з археал. культурай усх.-літ. курганоў, арэал якой ахоплівае тэр. ад сярэдняга цячэньня р. Нёман і р. Швянтоі да Сьвіры і Маладзечна. Паводле летапісных даных 12-13 ст. і пазьнейшай тапаніміі М. I. Ермаловіч лякалізуе летапісную Л. каля Мінска на У, Навагрудка на З, Маладзечна на Пн і Ляхавіч на Пд. Магчыма, што балцкае насельніцтва летапіснай Л., захаваўшы язычніцтва, у 13—-14 ст. падлягала асыміляцыі ўсх. славянамі. Так, у “Жыціі трох віленскіх (літоўскіх) пакутнікаў”, нібыта замучаных у 1347 за пераход у праваслаўе, даюцца першапачатковыя язычніцкія імёны гэтых “ліцьвінаў”, славянскія па характары — Кумец, Круглец і Няжыла. Таму ўсх. мяжа Л. як гіст. вобласці не абавязкова павінна супадаць з этнічнай мяжой балтаў (з літ. этнічнай мяжой у сучасным разуменьні). Пасьля ўтварэньня ВКЛ арэал назвы Л. зьмяніўся. Паводле пісьмовых крыніц 15-17 ст., у якіх згадваюцца землі ВКЛ (Л., Белая Русь, Панізоўе, Палесьсе, Падляшша, Жмудзь), можна прасачыць межы Л. Мяжа Л. са Жмудзьдзю праходзіла па р. Нявежы, мяжа Л. з Белай Русьсю — паміж Браславам і Дзіснай, на Пд, магчыма, ішла па ўсх. беразе воз. Шо, далей па р. Бярэзіна, ніжэй Барысава паварочвала на ПдЗ (тут да “Русі” ці “Беларускай Русі” адносілі паўд.-зах. частку сучасных Барысаўскага і левабярэжную частку Бярэзінскага р-наў), пасьля ішла на Пд ад Слуцка і Капыля. Мяжа з Палесьсем праходзіла каля сучасных Ляхавіч, Баранавіч, Косава, Бярозы (паміж Ружанамі і Пружанамі). У некаторых дакумэнтах літоўскімі называюцца гарады Камянец і Бярэсьце (магчыма, на ўвазе маецца дзярж. прыналежнасьць). У крыніцах 16-18 ст. вызначаюцца таксама паняцьці “Л. Павілейская” (ад Віліі да Нёмана) і “Л. Завілейская” (паміж Віліяй і Зах. Дзвіной). У ранейшыя часы ў межах арэала Л. ці па суседзтву вылучаліся Аўкштайтыя, Дзяволтва, Нальшчаны, Булевічы і Рушкавічы. Пасьля Люблінскай уніі 1569 Л., ці літоўскімі землямі, называлі тэр. Віленскага, Трокскага, Новагародзкага, Берасцейскага і часткова Менскага ваяводзтваў (гэтыя землі часта называлі літоўскімі ваяводзтвамі і Палесьсем), з канца 18 ст. — Віленскую, Ковенскую, Гродзенскую і часткова Мінскую губ. У 19-20 ст. у сувязі з фарміраваньнем нацый і ростам нац. самасьвядомасьці беларусаў і літоўцаў, назва Л. замацавалася выключна за тэр. сучаснай Літоўскай Рэспублікі, а на астатнюю тэр. гістарычнай Л. пашыралася назва Беларусь.

    2) Скарочаная назва ВКЛ (поўная афіцыйная назва — Вялікае княства Літоўскае, Жамойцкае, Новагародзкае і Рускае; з 15 ст. Вялікае княства Літоўскае, Рускае, Жамойцкае).

    Літ.: 363, 365, 821, 1248, 1472. , Э. М. Зайкоўскі.

    /Археалогія і нумізматыка Беларусі. Энцыклапедыя. Мінск. 1993. С. 373./

 

 

    Іван Антонавіч Ласкоў нарадзіўся 19 чэрвеня 1941 года ў абласным горадзе Гомель Беларускай ССР ў сям’і рабочага. Бацька, Ласкавы Антон Іванавіч, украінец з Палтаўшчыны, які уцёк адтуль у 1933 годзе ў Гомель, ратуючыся ад галадамору, працаваў на гомельскай цукеркавай фабрыцы “Спартак”, у чэрвені 1941 году пайшоў на фронт і прапаў без зьвестак. Маці, Юлія Апанасаўна, якая нарадзілася ў былой Мінскай губэрні і да вайны працавала тэлеграфісткай у Гомелі, неўзабаве з маленькім дзіцем пераехала да сваякоў ў вёску Беразякі Краснапольскага раёну Магілёўскай вобласьці, дзе працавала у калгасе, памерла ў 1963 годзе. З Беразякоў, у якіх жыў да 1952 года, Ваня Ласкоў дасылаў свае допісы ў піянэрскія газэты, пачаў спрабаваць сябе ў паэзіі. З 1953 года Ласкоў выхоўваўся ў Магілёўскім спэцыяльным дзіцячым доме. Пасьля заканчэньня з залатым мэдалём сярэдняй школы, ён у 1958 годзе паступіў на хімічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэта, а ў 1966 годзе на аддзяленьне перакладу ў Літаратурны інстытут імя М. Горкага ў Маскве, які скончыў у 1971 годзе з чырвоным дыплёмам. Ад 1971 года па 1978 год працаваў у аддзеле лістоў, потым загадчыкам аддзела рабочай моладзі рэдакцыі газэты “Молодежь Якутии”, старшым рэдактарам аддзела масава-палітычнай літаратуры Якуцкага кніжнага выдавецтва (1972-1977). З 1977 году ён старшы літаратурны рэдактар часопіса “Полярная звезда”; у 1993 г. загадвае аддзелам крытыкі і навукі. Узнагароджаны Ганаровай Граматай Прэзыдыюму Вярхоўнага Савета ЯАССР. Сябра СП СССР з 1973 г. Памёр пры загадкавых абставінах 29 чэрвеня 1994 г. у прыгарадзе Якуцка.

    Юстына Ленская,

    Койданава