Пётр Табурокаў
ГОРАД, ЯКІ НЕ СЬПІЦЬ...
Настаў час поўначы даўно,
Але я чую праз акно:
Масква шуміць, Масква
грыміць, —
Масква яшчэ не сьпіць...
Кладуся, скончыўшы свой дзень,
Але чуваць праз камень сьцен:
Масква шуміць, Масква
грыміць, —
Масква яшчэ не сьпіць.
Прачнуся ноччу, галаву
Ледзь ад падушкі адарву, —
Масква усё яшчэ шуміць,
Масква усё не сьпіць!
Я ў захапленьні раніцой:
“Не сьпіць ніколі горад мой!..”
“Радзімы сэрца ён, — чуваць,—
А хіба ж
Можа сэрца спаць?”
Пераклад з якуцкай мовы
Еўдакіі Лось.
/Літаратура і Мастацтва. Мінск. 7 лістапада 1959. С. 3./
ТЫ — МЯНЕ,
Я — ЦЯБЕ...
СОВЕТСКАЙ СОЮЗ СУРУЙААЧЧЫЛАРЫН ҮҺҮС СЪЕҺИН
КӨРСҮҺЭ ДОҔОТТОРБУТ АЙЫМНЬЫЛАРА
Евдокия Лось,
белорус поэтессата
ТАММАХ
Ыарҕалаах ыллыкка иһэчмин,
Билбэккэ хааллым мин бу хаһан
Адаархай лабааҕа тиһиллэн,
Үүннүлэр таммахтар кылбаһан.
Бу биирэ харахха маарынныыр.
Бөдөҥүөн! Чэ, субу түсүүһү!
Сэрэхтик эргийэн ааһабын.
Санаабар, убураан ылабын
Ол хаарыан таммахчаан-хараҕы.
Тугу да, баҕардар, мин саныым.
Баҕарар, баҕарбат да буолуум.
Ол эрэн, бу күнүм кэрэтэ
Онтон бэл эбиллэн кэлбитэ.
КҮНҮ САНЫЫР БУОЛЛАХХА...
Чэ, бугүн утуйа барымыым; тохтообот толкуйбун.
Тоһоҕос харандаас доҕорбун түбүккэ түһэртим...
Сад нуктуу чуумпурда, көтөр да булунна мутугун,
Төбөтүн хоҥкутта, сарсыны кэтэһэн, сибэкким.
Сүрэхпин хоһооҥҥо кутаммын, утуйбат түгэммэр
Анныбар — сир атын өттүгэр — хайа эрэ дойдуга
Сир нөҥүө иэдэһин күн көрөр, сылытар, ититэр,
Сылайдар даҕаны, үлүскэн улэҕэ көлүллэр.
Улуу күн, күндүл күн, өспөт кун — бэл кинн бэйэтэ! —
Чыпчылаҥ устата хараҕын симмэккэ үлэлиир.
Отгон мин — бу сүдү айылҕа кыракый кыырпаҕа —
Туох диэммин утуйа сытыамый? Суох, киһи бэркиһиир!
П. Тобуруокап, тылбааһа
/Хотугу Сулус. № 3. Якутскай. 1959. С. 12./
КРОПЛЯ
Хадзіла ля кустоў сьцяжынкай
І не заўважыла, калі
На іх разложыстых галінках
Буйныя кроплі зацьвілі.
Адна, налітая, як вока.
Вось-вось пральецца!.. Што рабіць?
Я абыходжу куст далёка,
Каб вочка гэта не разьбіць,
І ў думках, чыстае, цалую...
Хацеў таго ці не хацеў —
На гэту кропельку малую
Мой сёньня дзень пабагацеў!
КАЛІ ПОМНІЦЬ ПРА СОНЦА...
А давай не пасплю, а давай неспакойную думку
І агрызак алоўка прымушу ўсю ноч працаваць!..
Сьціхнуў сад шапаткі, птушкі ў лісьці зялёным паснулі,
Пасхіляліся кветкі, каб ранак у сьне прычакаць...
Я над сонцам ляжу, бо яно пада мной дзесьці зараз,
І пакуль я не сплю, давяраючы сэрца радку,—
Сонца томіцца: ходзіць ды грэе праменьнем і лашчыць
Смуглатварае нашай плянэты другую шчаку.
Як жа спаць тады мне, той маленькай часьцінцы сусьвету,
Для якой гэта думка спакою ніяк не дае,
Калі сонца — такое вялікае, яснае, вечнае —
Ні на міг не заплюшчыць руплівыя вочы свае!
/Еўдакія Лось. Выбраныя творы ў двух тамах. Т. 1. Вершы. Мінск. 1979. С. 47, 55./
КАПЛЯ
Ходила близ кустов тропинкой
И не заметила тот миг,
Когда хрустальные росинки
Нежданно зацвели на них.
Одна, как глаз, передо мною,
Вот-вот прольется. Как тут быть?
Куст обхожу я стороною,
Чтобы глазок тот не разбить.
И в думах радостно целую...
Пусть будут мысли как кристалл:
На эту каплю золотую
С утра мой день богаче стал.
Перевел В. Кулемин
ЕСЛИ ПОМНИТЬ О СОЛНЦЕ
Птицы поздней порою в зеленой листве прикорнули,
И уснули цветы, и затихли в саду шепотки...
Я сжимаю сильней, примостившись на стареньком стуле,
Карандашный огрызок, а думы мои далеки.
Я над солнцем сейчас, а оно где-то там подо мною.
И покуда я сердцу свою доверяю строку,
Утомляется солнце: не зная ни сна, ни покоя,
Согревает другую
Смуглолицей планеты щеку.
Мне бы прыгнуть в кровать, подоткнуть одеяло под спину.
Только дума меня все сильнее волнует сейчас:
Как спокойно уснуть, если солнце на миг на единый
Не смыкает своих золотых и заботливых глаз!..
Перевел В. Савельев
/Евдокия Лось. Если помнить о солнце. Стихи. Перевод с белорусского. Москва. С. 6, 51./
Пётар Мікалаевіч Табурокаў (Бүөтүр Тобуруокап) - нар. 25 кастрычніка 1917 г. у Арасунскім насьлезе Верхневілюйскага улусу Якуцкай вобласьці Расійскай рэспублікі, у сялянскай сям’і.
Скончыў Вілюйсую пэдагагічную вучэльню імя М. Г. Чарнышэўскага, Вышэйшыя літаратурныя курсы пры Літаратурным інстытуце імя А. М. Горкага. Працаваў настаўнікам і дырэктарам у школах, старэйшым выкладчыкам і кіраўніком творчага сэмінару ў Літаратурным інстытуце імя А. М. Горкага ў Маскве. Удзельнік вайны СССР з вэрмахтам 1941-1945 гг. Чалец КПСС з 1945 году.
Памёр 6 сакавіка 2001 г. у Якуцку.
Першы верш апублікаваны ў 1934 г. У 1948 г. выйшла ягоная першая кніга “Буукубалар мунньахтара”.
Узнагароджаны: ордэнам Айчыннай вайны 2-й ступені (1985), Працоўнага Чырвонага Сьцяга (1987), “Знак Пашаны”, шматлікімі мэдалямі і Ганаровымі граматамі.
Народны паэт Якуцкай АССР. Заслужаны работнік культуры Рэспублікі Саха (Якутыя).
Касташа Сарна,
Койданава
Еўдакія Якаўлеўна Лось нар. 1 сакавіка 1929 г. у в. Старына Вушацкага раёна Віцебскай вобласьці БССР (СССР), у сялянскай сям’і. У 1934 г. сям’я перабралася ва Вушачы, дзе бацькі зрабіліся рабочымі раённай друкарні.
Пасьля заканчэньня Ушацкай сямігодкі Еўдакія вучылася на школьным аддзяленьні Глыбоцкага пэдвучылішча (1945-1948), затым на філялягічным факультэце пэдінстытута ў Мінску (1948-1955). Працавала літработнікам у рэдакцыі газэты “Зорька” (1951-1952), рэдактарам мовы і літаратуры Вучпэдвыдавецтва БССР (1952-1959). У 1959-1961 гг. вучылася на Вышэйшых літаратурных курсах пры СП СССР у Маскве. Ад 1961 г. літсупрацоўнік газэты “Звязда”, з 1963 г. на творчай рабоце. У 1970-1972 гг. працавала адказным сакратаром часопіса “Работніца і сялянка”, ад 1975 г. галоўным рэдактарам часопіса “Вясёлка”. Чалец Саюза пісьменьнікаў СССР ад 1957 г..
Памерла 3 ліпеня 1977 г. у Мінску і пахавана на Ўсходніх могілках.
Першы верш “Сэрца дзяўчыны” надрукаваны ў часопісе “Работніца і сялянка” ў 1948. Аўтар зборнікаў вершаў “Сакавік” (1958), “Абутая елачка” (1961), “Палачанка” (1962), “Казка пра Ласку” (1963), “Людзі добрыя” (1963), “Вяселікі” (1964), “Хараство” (1965), “Яснавокія мальвы” (1967), “Вянцы зруба” (1969), “Зайчык-выхваляйчык” (1970), “Перавал” (1971), “Галінка з яблыкам” (1973), , “Дванаццаць загадак” (1974), “Лірыка” (1975), “Лірыка ліпеня” (1977), “Смачныя літары” (1978), “Валошка на мяжы” (1984). Напісала кнігі прозы “Пацеркі” (1966) і “Травіца брат-сястрыца” (1970). “Дзесяць дзён у Барку” (1984). У 1979 г. выйшлі Выбраныя творы ў 2 тамах.
Перакладала на беларускую мову з рускай, украінскай, армянскай, кабардынскай, літоўскай, латыскай, узбэцкай, якуцкай і шмат якіх іншых моў...
Яе імем названы вуліца ў Віцебску, Ушацкая цэнтральная раённая бібліятэка. У 1996 годзе быў устаноўлены помнік у г. Віцебску ля бібліятэкі імя Леніна.
Узнагароджана ордэнам “Знак Пашаны”, мэдалямі, Ганаровымі Граматамі Вярхоўных Саветаў БССР і Латвійскай ССР.
Літаратура:
Гарэлік Л. М. Лось Еўдакія. // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 4. Мінск. 1994. С. 70.
Смольская В. У. Лось Еўдакія. Бібліяграфія. [1959. Табурокаў П. Горад, які не спіць...: (Верш) / З якут. // ЛіМ. 7 ліст.; На якуцкую мову. Таммах; Куну саныыр буоллахха (Вершы) // Хотугу сулус. 1959. № 3.] // Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік ў 6 тамах. Т. 4. Мінск. 1994. С. 75; 79.
Лось Е. 2496. // Чолбон (Хотугу сулус) 1926-1992. [2496. Лось Е. Таммах; Күнү саныыр буоллаха...: Хоһооннор / П. Тобуруокап тылб. // Хотугу сулус. – 1959. – N 3. – С. 12.] Дьокуускай. 1994. С. 101, 322.
Пава Сахатая,
Койданава
Беларускі пісьменьнік Іван Ласкоў, які жыў і працаваў у Якуцку, у сваім артыкуле “Нашчадкі таямнічае Літвы” (“Полымя”, № 8, 1991, с. 205.) піша: “неяк адзін якуцкі празаік, жадаючы вывесьці ў сваім рамане беларуса, папрасіў прыдумаць яму “тыповае беларускае прозьвішча”. Немаючы галавы, пазычыў яму працу М. Бірылы [Беларуская антрапанімія. 2. Прозвішчы, утвораныя ад апелятыўнай лексікі”, Мн., 1969.]. На жаль, з 10 тысяч прозьвішчаў празаік абраў такое, што ўжо было у мастацкай літаратуры – Лось (прыгадайце аповесьць А. Талстога “Аэліта”). Я гэта агледзеў, калі раман быў ужо надрукаваны...” [Данилов С. Сказание о Джэнкире. Москва, 1991, 544 с. Адзін з галоўных герояў рамана – старшыня райвыканкаму беларус Платон Лось.]
Мільля Алень,
Койданава
