.png)
.png)
Іван Антонавіч Ласкоў нарадзіўся 19 чэрвеня 1941 года ў абласным горадзе Гомель Беларускай ССР ў сям’і рабочага. Бацька, Ласкавы Антон Іванавіч, украінец з Палтаўшчыны, які уцёк адтуль у 1933 годзе ў Гомель, ратуючыся ад галадамору, працаваў на гомельскай цукеркавай фабрыцы “Спартак”, у чэрвені 1941 году пайшоў на фронт і прапаў без звестак. Маці, Юлія Апанасаўна, якая нарадзілася ў былой Мінскай губерні і да вайны працавала тэлеграфісткай у Гомелі, неўзабаве з маленькім дзіцем пераехала да сваякоў ў вёску Беразякі Краснапольскага раёну Магілёўскай вобласці, дзе працавала у калгасе, памерла ў 1963 годзе. З Беразякоў, у якіх жыў да 1952 года, Ваня Ласкоў дасылаў свае допісы ў піянерскія газеты, пачаў спрабаваць сябе ў паэзіі. З 1953 года Ласкоў выхоўваўся ў Магілёўскім спецыяльным дзіцячым доме. Пасля заканчэння з залатым медалём сярэдняй школы, ён у 1958 годзе паступіў на хімічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, а ў 1966 годзе на аддзяленне перакладу ў Літаратурны інстытут імя М. Горкага ў Маскве, які скончыў у 1971 годзе з чырвоным дыпломам. З 1971 года па 1978 год працаваў у аддзеле лістоў, потым загадчыкам аддзела рабочай моладзі рэдакцыі газеты “Молодежь Якутии”, старшым рэдактарам аддзела масава-палітычнай літаратуры Якуцкага кніжнага выдавецтва (1972-1977). З 1977 году ён старшы літаратурны рэдактар часопіса “Полярная звезда”; у 1993 г. загадвае аддзелам крытыкі і навукі. Узнагароджаны Ганаровай Граматай Прэзідыуму Вярхоўнага Савета ЯАССР. Сябра СП СССР з 1973 г. Памёр пры загадкавых абставінах 29 чэрвеня 1994 г. у прыгарадзе Якуцка.
У гэтым выданні сабраныя вершаваныя творы, якія былі напісаныя Іванам Ласковым на беларускай мове.
Юстына Ленская
.png)
СТАЛЬ
Бывае і сталь вельмі крохкай,
І нават зламаць яе лёгка.
Яе трэба доўга каваць,
Яе трэба загартаваць.
Стаградусным ахаладжэннем
І гарачынёю пячэй
Гартуецца сталь у цярпенні,
У дбаласці дзён і начэй.
І моладзь — пакуль гартаванне
Яе не кранецца рукі, —
Не будзе гатовай к змаганню,
Не ўзніме, як трэба, штыкі.
Каб моладзі загартавацца,
Няўжо не хапае мясцін?
Даволі на горы падняцца,
Спусціцца да морскіх глыбінь.
А холаду, браце, нямала
У аколіцах Варкуты.
У жылах там кроў застывала,
Калі мы узводзілі дбала
Палацы, дарогі, масты.
Наперад, наперад заўсёды!
Нас вабіць празрыстая даль,
І ломячы ўсе перашкоды,
Ніколі не гнемся: мы — сталь!
/Чырвоная змена. Мінск. № 202. 14 кастрычніка 1956. С. 3./
ЛЕСАРУБЫ
Завечарэла. Снег нам
па калені.
Нас жорсткі вецер твар у твар
сустрэў
Як прывіды падсіненыя цені,
слізгалі паміж
дрэў.
- Давай! Сячы! Цяпер нам
не да смеху! -
Адрывіста загадвае стары.
І тапара падвоенае рэха
Разносіцца далёка у бары,
Нібы кара шурпатая яліны,
У старога на далонях мазалі.
Схапіў рукамі елку за
чупрыну
I, быццам волат, цягне
да зямлі.
Даўгія рукі!..
Зачапіў аборку
І дрэва гне да ўласнага
камля.
Здаецца, толькі дай яму апору,
І ўмомант перавернецца
зямля.
/Чырвоная змена. Мінск. № 57. 22 сакавіка 1959. С. 3./
ПАРОГ
Наш плыт імчала прама на парог.
Здавалася, няма выратавання.
Ударыць зараз аб падводны рог,
І ад плыта не застанецца звання.
І трохі страшна стала нават тым,
Хто мірна спаў у зацені палатак.
А на хрыбце ракі — тугім, крутым,
На нас імчаўся хваль сярдзітых статак.
’Шчэ момант — і загіне плыт і мы,
І лес, што гонім мы да гідрастанцыі,
Загіне ў пашчы жудаснае цьмы,
Закруціцца ў апошнім страшным танцы.
А трошкі ўправа ў водбліску зары,
Шырокая спакойная дарога.
Мы наляглі плячамі на багры
І плыт свой адапхнулі ад парога.
Стыхію ў барацьбе перамаглі
І на бярвенні ўпалі у знямозе.
А міма праплывалі берагі
І вецце акунала вербалоззе.
І хто ні слова гаварыць не мог,
Праз сілу ўсміхаецца нясмела.
Успамінаем пройдзены. парог,
І мужнасць уліваецца у цела.
/Чырвоная змена. Мінск. № 95. 17 мая. 1959. С. 3./
[Як паведамляе даследчыца Сіма Герасімаўна Нісневіч у працы “Народный артист БССР Н. И. Аладов” /Минск. 1959. С. 41./, вядомым кампазітарам былі напісаны тры рамансы-мініяцюры, сярод якіх адзін на словы І. Ласкава “Плытагоны”, хаця, пэўна, гаворка тут ідзе пра верш “Парог”.]
СХОД
На сходзе ўсё бурліла, як рака.
Камусьці ўжо дыхання не хапала...
Тут маладосць пачуццяў не хавала,
І за рукой ўзнімалася рука.
Стары прафесар з цёплымі вачыма
Маўчаў, камечыў пачак цыгарэт.
Успамінаў дарогі ён, якімі
Прышоў у гэты універсітэт.
Ахутаныя шэрым горкім пылам
Далёкія, суровыя шляхі!..
Яны пазарасталі чорнабыллем,
Якога не краналі лемяхі.
Перад вачыма сходы усплывалі
За нейкай паўгадзіны да атак,
Калі штыхамі ўсе галасавалі,
Да згоды не прыходзячы ніяк.
Ледзь бачныя у папяросным дыме,
Прамоўцы там скрыжоўвалі мячы,
І ўсе кляліся горача, з уздымам,
Загінуць чэсна ці перамагчы.
О, маладосць! Ён сёння зноў з табою,
Хоць спрэчкам і канца шчэ’ не відно...
Як быццам там, на сходзе перад боем,
Сягоння ён з усімі заадно.
/Маладосць. Мінск. № 9. 1959. С. 3./
МАРА
Будаўніка, што мёрз каля кастра,
Каб у сівой тайзе гулі заводы,
Нязломнага у бітвах змагара,
Які памёр у першы дзень свабоды.
І марака, што полюс адкрываў
Ды не прайшоў зваротную дарогу, —
Натхняла мара на здзяйсненне спраў,
На працу, подзвіг і на перамогу.
Яна ў радах паўстанцаў Спартака
Ішла ў сівой далечыні вякоў.
Гэта яе магутная рука
На барацьбу ўзняла бальшавікоў.
Яе вачмі глядзеў у тэлескоп
Той астраном, які адшукваў зоры,
Каб з сутарэнняў Азій і Еўро
Узняцца у касмічныя прасторы.
Зямному прыцяжэнню не стрымаць
Заўжды крылатай чалавечай мары!..
Мо’ прыйдзецца і мне яе здзяйсняць,
Штурмуючы міжзорныя абшары?
/Маладосць. Мінск. № 9. 1959. С. 4./
* * *
І дзе б я ні быў, ці далёка, ці блізка,
Успомню, якая б бяда ні спаткала,
І строгія літары на абеліску,
І кветкі ля помніка Янку Купалу,
І цёплае неба, і нават хмурынкі,
I раніцу, ў Свіслачы чыстай адбітую,
Дзядзькоў, што так важна праходзяць па рынку,
І мову іх свежую і сакавітую.
Не, Мінск не забыць у любым падарожжы,
Бо стаў для мяне ён такім дарагім
Не толькі таму, што мой горад прыгожы—
Таму, што і людзі прыгожыя ў ім.
/Маладосць. Мінск. № 9. 1959. С. 4./
* * *
І ў гэтай справе скончыліся святы!
І ў гэтай справе святы адгулі!
У чорнай прорве гінуць касманаўты,
Так недалёка – ледзь не на зямлі.
А нам прывыкшым да спаўненняў мары.
Ці нам не верылася доўгі час,
Што можа толькі Марс чырванатвары
Жалобай першай пачастуе нас!
Плыве жалоба плошчаю Камуны,
І плача, і варожыць: ад чаго?
Маўчаць зацята велічныя труны,
Маўчыць у трупах кожнае чало.
Стаю ўначы пад космасам варожым.
О, як жа ён нас святамі купіў!
Ён перакрэсліў наш святы наіў,
Калі мы адступаць ужо не можам.
Нічога, хлопцы, мы на вас не ў крыўдзе,
Што не паспелі нас асцерагчы.
Мы усё роўна зноў у космас выйдзем,
І будуць, будуць святы – смерць, маўчы!..
1970
* * *
Мне усёроўна, што пякло яму —
Пахмельны боль, жанчына ці саркома.
Я не жадаю варажыць, чаму
Ён так шалёна кінуўся пад кола.
Пра мёртвых - добрае або нічо...
О, пазнаю цябе, святая фраза.
Даволі фраз! загублена жыццё,
І я заву забойцу да адказу.
... О, ён усё датла абмазгаваў,
Як са сваёю разлічыцца доляй.
Ён нават кола задняе абраў,
Каб адвярнуць вадзіцель не адолеў.
Ён кінуўся пад кола галавой,
Каб грэх не скончыўся адным калецтвам,
І пэўна думаў, што з хвіліны той
Ні у чым не вінен перад чалавецтвам.
Так, не чужую ён распырскаў кроў,
Ён за сабой не пацягнуў нікога,
І нат вадзіцель не згубіў правоў,
Бо што зрабіў бы ў момант той, нябога?..
А ён ці думаў хоць крыху пра нас
Перад сваім добраахвотным сконам -
Пра тых, хто ў аўтобусе якраз
Сядзеў над гэтым велізарным колам?
Ці думаў ён, што хруст яго касцей
Аж у мазгі па нервах перадасца
I што людзей дарослых, як дзяцей,
Агорне страх і закалоціць трасца?
Што кожны дзень я еду ў інстытут
У тым аўтобусе, па тым маршруце,
Што кожны дзень, закончыўшы маршрут,
Я адыходжу толькі ў інстытуце?
А мой сусед, на выгляд бегемот,
Сціскае рот, нібыта пласкагубцы,
Калі штодзённа едзе на завод
Паўз растаптаны чэрап самагубцы.
Кахай жыццё - вялікі дар зямлі,
Найпрыгажэйшую з надзорных рэчаў.
Шануй жыццё! Яго табе далі
Не для таго, каб ты яго знявечваў.
Зірні у сябе - мо вінаваты сам
І ў болю тым, і здрадзе, і саркоме.
Кахай жыццё як найяснейшы храм,
Цані жыццё і не кляні ніколі.
Калі ж не зможаш памірыцца з ім,
Сябе, як звер, надумаеш загрызці -
Згінь у звярыным гушчары лясным,
Канай у трах на імху і лісці.
Не пакідай слядоў, якіх не змыць,
Якіх нічым у памяці не сцерці,
І шчасце жыць для тых, хто хоча жыць,
Не скарачай сваёю бруднай смерцю.
КРУЖНОЕ ЛЕТА
* * *
Даўно не еду я нікуды,
Але бадзяжы сверб не згас:
Адзін і той жа сон прыблудны
Блюзніцца мне за разам раз.
Дакучны сон, назола брыдкі,
Малю, каб ён адстаў і знік:
Штоночы бачу ўвачавідкі,
Што я пазнюся на цягнік.
Бягу аднекуль з набярэжжа,
Бягу праз мост, трасецца мост -
А ўжо даўно паветра рэжа
Сталёвым целам цеплавоз.
Спрашчаю шлях з жалезным звонам,
Бягу па рэйках напрасткі, -
Але між мною і перонам
Стаяць чужыя цягнікі.
А ці ж не я ў сваім блуканні
Заўжды такім сцярожкім быў -
Не спаў пры дні, не піў уранні,
Ні разу грошы не згубіў.
Мае сябры, добразычліўцы,
Хай гэта гора вас міне:
Не проста сон атрутны сніцца —
Душа сівая помсціць мне
За тое, што ў дарожным гуле,
Калі сарвацца мучыў страх,
Заўжды яе, як рысь зязюлю,
Трымаў у вострых кіпцюрах.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 5-6./
/Краса і сіла. Анталогія беларускай паэзіі ХХ стагоддзя. [Складальнік М. Скобла.]. Мінск. 2003. С. 541-542./
УСХОД
ЦЮМЕНЬ
* * *
Зашпіляюцца рамяні.
Самалёт раве пераможна.
Адсякаюцца карані.
Пачынаецца падарожжа.
Зорка хліпкая на крыле.
Па салоне гойсаюць цені.
Тры гадзіны ў рудой імгле
Да нябачанай век Цюмені.
Наўзамен мурагоў і меж
Планаванага мной Прысожжа.
Ты куды мяне звалачэш,
Транссібірскае падарожжа?
Што знайду я у Цюмені той,
Што пачую і што убачу,
На сібірскай зямлі глухой
Напаткаю сваю удачу?
Край сцюдзёнай сляпой імжы,
Балатоў і маруднай пошты,
Ці не з дурасці я, скажы,
Спакусіўся казённым коштам?
Тры гадзіны імгла, імгла,
Тры гадзіны рудога змроку,
Толькі прывідны цень крыла
За ваконцам даступны зроку.
І гудзе самалёт, гудзе,
І лячу я насустрач ветру,
І не ведаю, дзе я, дзе,
Над якім завіс кіламетрам.
І ніяк не заплюшчыць воч,
Штосьці муляе мне на сэрцы,
Чымсьці грукнула злая ноч
Па маёй па штодзённай мерцы...
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 15./
* * *
Успамінаю у сумным недаўменні.
Што за брыдота? - быццам чорт наслаў:
Двух землякоў сустрэў я ў Цюмені,
А па-зямляцку
не паразмаўляў.
Хлапцы нішто:
Жывуць у інтэрнаце,
Шчэ ні кватэр у хлопцаў, ні жанок,
І ў скупых радках дамоў, да маці,
Яшчэ не выспеў першы халадок.
Чаму ж тады не склалася гаворкі,
Сябры мае, суседзі, крывічы?
Адно смалілі,
Быццам дымам горкім
Маглі размове мы дапамагчы.
О, каб знянацку срэбнаю лускою
У ручайку прывычных млявых слоў
Успыхнула хаця б адно наское -
Паролем і вітаннем землякоў!
Ды толькі што ж,
Адкуль яму азвацца,
Калі мы словам тым усё часцей
Саромеемся дома карыстацца,
Не тое што сярод чужых людзей.
Снаваў натоўп,
Гулі кіёскі ў парку
Ад весялой нядзельнай рагаты,
А мы смакталі слізкія агаркі,
Іх гарчынёй заклеіўшы раты.
1971
/Матчына слова. Кніга пра беларускую мову. Мінск. 1991. С. 188-189./
* * *
Па пустэчы, па гліне, па смецці
Кожны дзень я прыходжу туды,
Дзе эфіру забытыя дзеці
Касцянеюць ад ёлкай нуды.
О планёры, фанерныя птушкі,
Сіні колер, стракаты ад плям!
Колькі тыдняў вас вецер не гушкаў
На ухабах паветраных ям.
Лёс планёра, да скону нямілы -
За чужымі хвастамі ўзлятаць,
Без чужое спагадлівай сілы
На абрыдлай зямлі векаваць.
Ім бы толькі са жвіру - штуршкамі,
Ім бы толькі -
а там,
нацянькі,
Над марамі і мацерыкамі,
Дыхаць небам, сачыць маякі.
Ды даўно іх ніхто не трывожа,
Іх вартуюць з зары да зары
Ад дарослых - у рост агарожа,
Ад дзяцей - з дубальтоўкай стары.
Ні матора, ні гнуткага троса,
На хрыбтах не варушыцца пыл,
І сінеюць насмешкаю лёсу
Абцякальныя лініі крыл.
/Маладосць. Мінск. № 4. 1971. C. 4-6./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 17-18./
САЛЯХАРД
* * *
Дажджы, дажджы, на поўначы дажджы,
Скалмачаныя вымпелы абвіслі,
Аэрадромы бедныя раскіслі,
Метэазводкі -
ў горла, як нажы.
А нам ляцець у горад Саляхард,
Адно ляцець - няма другога шляху.
Пытаюся - і чую, быццам жарт:
- Ды кінь ты, хлопец, не марней са страху!
Глядзі на свет і неба весялей!
У нас тут не якія білі-бомы,
На Поўначы – ого аэрадромы,
Каб ні вады баяцца, ні завей,
А ў Саляхардзе - нават і жалезны.
Ну што ж, пабачу сам, чаго ён варт,
З такой характарыстыкай пампезнай -
Аэрадром ў пункце Саляхард.
На тым жаргоне, што ужо ў загоне,
“Жалезна” - значыла на тым жаргоне
“На яць”,
“На пяць”
І нават “на пяцьсот”.
І вось АН-2, лятучая скарбонка,
Дрыжачы у паветры, як сасонка.
Рэліквія,
амаль не самалёт,
Працерабіўшы тысячу з давескам,
Спазнаўшы ўсе вышыні і нізы,
Там дзе не трэба сеўшы тры разы,
Ледзь не зблудзіўшы ў хмурыні нябескай,
І не зблудзіў -
сплыла аблокаў воўна,
І пад пчаліным пад яго крылом
Бліснуў у вочы нашыя раптоўна
Жалезны сапраўды аэрадром.
І я ступіў на гулкія палосы,
Ды так, што рэха ў неба паняслося.
І я рукой пакратаў іх, дзівак,
І я сказаў аэрадрому так:
- Як добра, брат, калі аэрадромы
Ахоўваюць надзеі ад завей.
Жыві ж трывала,
новы мой знаёмы,
Ні летам, ні зімой не іржавей!
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 7-9./
* * *
Апоўначы сонца заходзіць,
А дня ўсё адно не стае;
На поўначы сонца заходзіць
І там жа адразу ўстае.
О, белая ноч Запаляр’я,
Бяссонны спачынак людскі!
Я бачу - буфетчыца Мар’я
Ідзе да вялікай ракі.
На Обі жаўтлявая хваля,
Над хваляй кусачы туман.
Я бачу -- раздатчыца Галя
Зрывае з плячэй сарафан.
Кідаюцца у хвалі абедзьве
Пад роспачны роў камароў
І, ў цьмянасці бачныя ледзьве,
Сплываюць да дальніх віроў.
А я іх праводжу вачыма,
І дзівяцца вочы мае:
Купаюцца ноччу жанчыны,
Нібыта ім дня не стае.
А ўрэшце, чаго тут дзівіцца,
Што дзіўнага ўвогуле ў тым,
Што цешацца дзве маладзіцы
Вясёлым купаннем начным?
Плывуць і ныраюць жанчыны,
Ім добра вядома даўно,
Што летні салодкі спачынак
Так стромка сплывае на дно,
Што нам ад ласкавай прыроды
Дармовых гасцінцаў не мець:
За ласку любоўную - роды,
За Жыцце -няўмольная смерць.
Дык лашчы свой стан не дзявочы,
Пакуль не сышлі з вышыні!
Расплатай за белыя ночы
Зімовыя чорныя дні.
А я, чалавек выпадковы,
На іншую з’еду раку,
Ды ведаю, што ад суровай
Расплаты і я не ўцяку,
І ўспомню я белыя ночы
І ласку начнога святла,
Калі сярод поўдня аднойчы
Мне вочы засцеле імгла...
/Полымя. Мінск. №1. 1972. С. 74./
* * *
Скажу вам шчыра,
Даспадобы мне
Калматыя палярныя сабакі.
Іх можа лашчыць і цягаць усякі:
Звяругі - аніводзін не раўне.
А можа б і раўнуў, ды помніць ён,
Што без людской спагады і падмогі
За дзвесце пяцьдзесят зімовых дзён
Сто пяцьдзесят разоў адкінеш ногі.
Худзенькае дзяўчо -
адна каса -
Прынёсшы бульбін цёплых у прыполе,
Бярэ ў абдымкі гэтакага пса,
Што ўздрыгваюць вантробы мімаволі.
Яшчэ адна карцінка - рагачу:
Рабы хлапчук, разбойнік ад калыскі,
Жывой гразёй шчанятам мажа пыскі
У страхалюднай маці на ваччу.
О, каб сюды хоць на адзін сезон
Барбосаў нашых,
шавак,
ваўкалакаў,
На той сезон, калі зямля, як звон -
І больш ад іх ніхто б, глядзіш, не плакаў,
Бо і да іх, не бог якіх, мазгоў
За тыя дні, як снег з хвастоў страсалі,
Дайшло б, нарэшце, неяк,
на каго
Раней брахалі і каго кусалі.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 10-11./
* * *
І мы з табой хадзілі
Да камароў у госці.
Па купінах кашлатых,
Па травах і вадзе
У тундру векавую,
Дзе мамантавы косці
Сурова ледзянеюць
У вечнай мерзлаце.
Палярныя бярозкі
Усім самлелым целам
Нам слаліся пад ногі
Па ўспаранай зямлі.
Быў ліпеня пачатак,
І ў тундры адпацелай
Шыпшыны і марошка
Захліпіста цвілі.
Нявінная ахвяра
Злачыннага падману,
Да гэтай белай ночы -
І хто табе наплёў? -
Ты так саманадзейна
Была пераканана,
Што камары калеюць
Ад паху гваздзікоў.
Я за табой па тундры
Ішоў амаль без мовы,
І казыталі ноздры
Да болю у вачах
Шыпшынавы - салодкі,
Разбойны - багуновы,
І пах духоў любімых,
Твой гваздзіковы пах.
А камары дурману,
Як быццам і не чулі,
На нас ішлі, як хмары,
Ахутвалі, як змрок,
І джгалі без падману,
І абляплялі твары,
І біліся, як кулі,
Аб твой дажджавічок...
/Маладосць. Мінск. № 4. 1971. C. 4-6./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 14-16./
* * *
За Об’ю, у далі далёкай,
Найлепшай з пагодных прыкмет
З густых вынырае аблокаў
Бязважкі Уральскі хрыбет.
Прыкмета - у чым жа прыкмета?
А ў тым, што з’яўляецца ён
За ўсё запалярнае лета
На нейкую тузіну дзён.
Нічым ён у вочы не лезе,
Ды цягне ўвесь час паглядзець
На лёгкія схілы у снезе,
На контураў цьмяную медзь.
Працуеш кайлом ці дамкратам,
Ці рыбу ад рэчкі нясеш,
Ці проста сумуеш -
і раптам
На захад з трывогай зірнеш;
А там, у заобскай прасторы,
Уносячы ў сэрца спакой,
Свіцяцца ранейшыя горы
З ранейшай бязважкасцю той.
Як мала усё ж такі трэба,
Каб жыць чалавеку усмак:
Кус хлеба, ды чыстае неба,
Ды нечага добрага знак...
/Маладосць. Мінск. № 4. 1971. C. 4-6./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 12-13./
* * *
Сярод бяскрайняй тундравай слаты
Драўляны горад на гары, як варта.
Плывуць па Обі доўгія плыты,
Ніводзін не мінае Саляхарда.
Драўляны горад востраю касой,
Нібы багром, цаляе ў стрыжань пенны.
Паўзе у порт магутнай каўбасой
Па дзвесьце ў пачку - склізкае бярвенне.
Вішчыць тартак,
стукочуць кругляшы.
Інакшай стравы Саляхард не мае -
Самшэлы густ драўнінае душы
Ні каменя, ні цэглы не прымае.
Змяіцца па зямлі водаправод,
Уцеплены сасновым пілавіннем.
Драўляны рыбкансервавы завод
З драўляных труб плюецца духам вінным.
Пузатыя драўляныя дамы,
Што ўздоўж дарог паселі, як мядзведзі,
На забяспек ад лютае зімы
Абшаляваны у чатыры рэдзі.
Драўляны цэнтр — бы танцавальны зал:
Што могуць даць фантазія і пошук!
Раве за самазвалам самазвал
Па маставой з адгабляваных дошак.
І ўсюды - дровы, белых дроў стагі
Наўсцяж скубуцца і зімой, і летам.
Наўсцяж чакаюць смертнае чаргі
Няспраўджаныя яхты і кларнеты.
Дыміцца горад,
пыжыцца,
расце,
Вішчыць тартак,
на дол стукочуць дошкі.
А навакол на вечнай мерзлаце
Адны імхі ды бедны ліст марошкі.
На летняй сцюжы вечнай мерзлаты
На сотні вёрст ні вольхі, ні сасонкі...
Шуміць на поўдні цьмяны лес высокі.
Плывуць на поўнач доўгія плыты...
/Полымя. Мінск. №1. 1972. С. 73-74./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 22-24./
* * *
Святкуйце, палярныя СМУ!
Дастаўлена з поўдзеня піва.
Хто вымавіць кпліва, што піва не дзіва -
Сахáру у глотку яму!
Хай сам бы ён годзік ці два
Без гэтага, скажам, пітва
Пажыў у ружовых палярных умовах -
Што спеў бы тады, галава?
Буфетчыца Мар’я ў бядзе -
Пітво абручамі гудзе:
Два тыдні ад Омска з падмогаю боскай
Гуляла па обскай вадзе.
Адчайна буфетнае SOS
Імчыцца на вест і на ост:
Як сёння, ды з ракам, шчэ можна са смакам,
А заўтра - сабакам пад хвост!
На чорныя бочкі ляцім,
Як радасны вырай грачыны:
Ці ж мы не мужчыны? Паможам жанчыне,
Прапасці дабру не дадзім!
У чайнікі, вёдры, збанкі
Якія там гэткія куфлі!
Дзмі пену на туфлі, каб ногі не пухлі,
А рэшту - у рот, мужыкі!
Кароткая белая ноч
Калыша на травах лісточкі.
Гэй, трэцяя бочка даспела, браточкі,
Да свежае подбегам кроч!
Зара запалярных крывей
Лімоніць ілбы і сарочкі.
Гэй, пятая бочка даспела, браточкі,
Да свежае кроч весялей!
А Мар’я нібыта пяе
І ззяе ад носа да лытак.
Пампуе напітак ды піша у сшытак,
Каму на пазыку дае.
Прахожы са смехам глядзіць,
Накручвае вус зухаваты.
А што яму, лётчыку, нашыя святы?
Ён заўтра у Омск паляціць...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 19-21./
БАЛАДА ПРА АБЕДЗЕННЫ ПЕРАПЫНАК
Сем паэтаў - вясёлы зброд,
Палкіх вершаў бадзячы рынак -
Іх прывезлі на рыбзавод
У абедзенны перапынак.
З аганьком павітаўшы ўсіх
Перад нізкім драўляным цэхам,
- Што ж, — звярнуўся прафорг да іх
З бесклапотным няшчырым смехам, -
Не сказаць, каб сярод жанчын
Быў лірычны радок не ў модзе.
Ды з-за розных ліхіх прычын
План на нашым гарыць заводзе,
І павінен прызнацца я,
Хоць не ўхваліце наш учынак:
Скарацілі мы ўдвая
Наш абедзенны перапынак.
Секанулі мы напалам,
І цяпер таго перапынку
Ледзь хапае працаўнікам,
Каб наспех праглынуць скарынку.
Можа, так бы нам паспытаць -
Чуў, было ўжо такое дзесьці:
Покуль будзеце выступаць,
Людзі будуць паціху есці?
- Эх, - сказаў яму ў адказ
Кіраўнік паэтычнай банды, -
План, браток, гарыць і ў нас,
Не абы-які - прапаганды.
Так што хай там свой хлеб жанкі
Не саромячыся цярэбяць.
А не ўчуюць радок які -
Перацерпім, браток, як-небудзь. -
І заціснуў сурова рот,
Бы схаваў за шчакою здраду.
Сем паэтаў, вясёлы зброд,
Пацягнуліся ў цэх адзаду,
І няўцям бедакам было,
Што рыхтуе ім тая змова,
Што з сябе уяўляць магло
Спалучэнне яды і слова.
Толькі ў цесным, бы нейкі грот,
У закутку, дзе людзі елі,
Сем паэтаў, вясёлы зброд,
Непрадбачана спахмурнелі.
Чулі ж, чулі усё датла,
Прадчувалі штось, прадчувалі,
Небяспека ўсіх пякла,
Дык чаму ж усе прамаўчалі?
Ці не з той бяды, што тады,
Ім не змог бы ніхто давесці,
Што пад вершы іх сапраўды
Хтось асмеліцца нешта есці?
Ды насустрач не ўстаў ніхто,
Не састроіў прыязнай міны.
Можа, сто, можа больш за сто
Моўчкі елі свой харч жанчыны.
Быў важнейшым за ўсё для іх
Неадкладны занятак гэты,
I ўсё зразумеўшы ўміг,
Моўчкі згорбіліся паэты.
І пакуль кіраўнік іх зух
Мёў паветра рукой з запалам,
Моўчкі рыбны ўдыхалі дух
І дыхання ім не хапала.
І паліла ўсім мазгі
Думка даўкая,
хто з іх першы
Па ўзмаху тае рукі
Ахвяруе на поед вершы.
Ды наперад, сухі, як клін,
Рукі сунуўшы ў кішэні,
Нечакана ступіў адзін,
Не чакаючы запрашэння.
Шмат бадзяўся сярод людзей,
Шмат ён бачыў і шмат што зведаў,
І ў гэты няшчасны дзень
Сам не снедаў і не абедаў,
I ступіў той крок не таму,
Што на нейкі цуд спадзяваўся.
Проста страшна было яму -
За малодшых сяброў баяўся.
І яшчэ ён лічыў здаўна,
Што паэзія - мужных справа,
Што нібыта хірург, яна
На гідлівасць не мае права.
Ён сябе шкадаваць не стаў
I, у памяці ўзняўшы вершы,
Цвёрдым голасам распачаў
Верш пра маці -
свой верш найлепшы.
І глядзеў не кудысьці ў столь -
Прад сабою глядзеў і бачыў,
Як, мачаючы порстка ў соль,
Хтось з жанчын ад цыбулі плача,
Як, пакроіўшы селядца,
Нехта згроб са стала адкіды...
Ён спакойна глядзеў, хаця
Да канца не здалеў агіды.
Так ва ўпор за радком радок,
Верш за вершам з агнём у сэрцы,
Покуль стомленыя ўбок
Не адсунуліся відэльцы.
Можа, пяць, можа, больш мінут
Білі воплескі ў сцены цэха -
Гэта ўсё-ткі адбыўся цуд,
Папярэдняга цуда рэха.
Гэта, стрыманыя заўжды
Шчодра дзякавалі за мукі
Ад штодзённай яды-нуды
Ўрэшце вызваленыя рукі.
Ну, а потым усё было
Найяснейшага ў свеце гарту,
Бы з паэтаў рукой зняло
І апаску іх, і пагарду,
І з запалам абняўшы ўсіх
Каля залежу нейкіх скрынак,
Не сварыўся прафорг на іх,
Што падвоілі перапынак.
Нат прыём закаціў мясцком,
І ў даволі прасторнай залі
Шэсць паэтаў з кіраўніком
Шумна поспех свой абмывалі.
Толькі сёмы - як што згубіў,
Ці пад сэрцам бы нешта ссала:
Стукаць стукаўся, а не піў
І нічога не еў таксама...
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 15./
* * *
Кожным раннем дакладна а пятай гадзіне
Чую стук абуха за сцяной па сцяне.
Недабачаны сон мой спалохана гіне
І ужо не вяртаецца больш да мяне.
Гэта двое шабашнікаў новага тыпу
Абшалёўваюць наш запалярны атэль.
І сусед мой абуджаны лае да хрыпу
I шалёна нагамі ўзбівае пасцель.
Толькі я на руплівых студэнтаў з Палтавы
Не крыўдую за сон недабачаны мой,
Хоць і ведаю добра, што не дзеля славы
З гэткай рані грукочуць яны за сцяной.
Я ім дзякую нават, вясёлым прыблудам,
Па прыступках рыпучых сыходзячы зноў.
Колькі чыстых гадзін, што сплылі б у нікуды,
Мне ад сну ўратавалі сякеры хлапцоў!
Я іду па агні надбярэжнай шыпшыны,
І гудзе нада мною, бы зык авадня,
Пачуццё беззваротнасці сплыўшай хвіліны,
Пачуццё непаўторнасці кожнага дня.
I стаіўшы дыханне над схілішчам стромкім,
Я абвострана бачу, нібы ўпершыню,
Хваль задумлівы бег, і на хвалях абломкі,
І пад хвалямі рыбнай дзятвы мітусню.
Мне б урэзаць у памяць свае адчуванні,
Каб усе іх як след перамацаць пасля...
Будзе ж час у мяне, бо сябры-палтаўчане
Аж да поўначы бёрнам даюць кухталя.
/Полымя. Мінск. №1. 1972. С. 74-75./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 25-26./
* * *
Калі смерць бліснула са свістам нечакана,
І уздыхнуў змагар,
І дух высокі згас,
Прыйшоў гаротны люд на бераг акіяна,
Каб выканаць свайго натхняльніка наказ.
Там, каля белых скал, пад раніцай пахмурнай
На ўвесь абшар вады разбегліся кругі
Ад горкай урны той,
Што ў глыбіні хаўтурнай
Навек схавала попел дарагі.
Чаму, скажыце, спапяліў сябе дазвання,
Чаму адрокся ад магілы барацьбіт -
Ад тое памяткі зямнога існавання,
Што нам даецца па сыходзе у нябыт?
О, цвёрда верыў ён, што сціплай жменькай пылу,
Навекі кінутай у найвялікшы схоў,
Сабе змайструе найвялікшую магілу -
Бяздонную углыб,
Ушыр без берагоў.
І што яму грудок, дзе ціха дрэмле памяць!
Хай памяць тую разнясе наўсцяж буян -
Ніхто яе павек затое не спаганіць,
Ці ж можна апаганіць акіян!
Шалёна грукаціць паверхня акіяна,
Спакой і цішыня на акіянным дне.
Ніхто не заарэ магілу велікана,
Бульдозерам сляпым пліту не скалупне...
Але калі і ты, змагар за ўсе народы,
Не змог даверыць пыл свой людзям і зямлі,
То што ж тады да нас, якія ў час нягоды
Скарынкі чэрствай жабраку б не падалі?
1970
/Анталогія беларускай паэзіі ў трох тамах. Т. 3. Вершы і паэмы. Мінск. 1993. С. 329./
* * *
Яшчэ вядуцца спрэчкі па праекце,
І каштарыс яшчэ у стане мар,
А Саляхард ужо на белым свеце,
Як у народзе кажуць, не жыхар.
Паўстане ГЭС,
унізе ГЭС паўстане,
І разальецца Об,
ды так, што аж
На поўдні, у сасмяглым Казахстане,
Зазелянее ярасна пейзаж.
А тут -
знянацку вал ударыць брудны
Па шэрай нітцы кінутых дамоў,
І знікне горад,
доўгі і няўклюдны,
Зусім не лепшы з нашых гарадоў.
Здаўна ён мае старажылаў мала,
І пакрысе, здабыўшы лепшы кут,
Забудзецца на Саляхард трывала
Часовы люд, што сёння церпіць тут.
Ды будзе так:
перад патопам самым
У нейкім доме з’явіцца хлапчук
І заадно з апошнім крыкам мамы
Учуе ён паводкі першы гук.
Яго ўратуюць з зоны затаплення,
Ды не звязуць ад іншае бяды,
Бо занясецца месца нараджэння
У дакументы хлопца назаўжды.
I будзе ён нудзіцца па радзіме,
Па той зямлі, якой даўно няма,
Па гарадку, што па сабе адзіна
Пакінуў сыну срэбнае імя.
І прыйдзе ён да мора маладога,
І сядзе ён на камені ў журбе,
І слабым зрокам з-пад вады нічога
За цэлы дзень не вывудзіць сабе.
І ён мяне успомніць з крыўдай злою,
І прыме для душы сваёй за здзек -
Чаму ніяк яму не ўгледзець тое,
Што бачыў я -
старонні чалавек...
/Маладосць. Мінск. № 4. 1971. C. 4-6./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 27-29./
ЛАБЫТНАНГІ
* * *
Дух бадзяння, ты куды нас гоніш?
Рух бязмэтны, ты куды нясеш?
Жыта ж недажатае, на гонях
У гаршчку не з’едзены кулеш.
Гэта што за дзіўная старая
Падпірае спінаю барак?
Над вачмі – хусціначка рабая,
На клубах – пякельны андарак.
Гэй бабулька, ты адкуль нябога –
З Маластоўкі ці з-пад Гайшына?
Чым цябе павабіла дарога
Ад гарода і верацяна?
Як ты мех сцалела, не падрала,
Не разбіла шклянку аб пуці?
Пэўна, страху страшнага дабрала
За дарогу больш, чым у жыцці.
Што ж смяешся, можа люд палярны
Добрую капейчыну дае?
Як арэхі, не гібеюць марна?
А бяруць жа, дзетачкі мае!
За палярным колам гандаль спорны,
Што ня выстаў – добра бачу я:
Перамеле увесь тавар бы жорны,
Прынясе прыбытак утрая.
Толькі мне арэхі для прычэлля,
Каб мазгі нявестцы задурыць.
Хай хто хоча тыя грошы меле,
Мне ў дарозе іншае гарыць. -
Добра, добра, бабка, бог даруе,
Бі сабе аб зубы языком:
Мо, пачуўшы, нехта й памудруе,
З-за чаго пакінула ты дом.
Вывучай з-за меху Лабытнангі
Раз занятку іншага няма.
Ды глядзі уважліва на флангі:
Тут табе не Кляпін, не Карма!
Я б забыўся на гандлярку тую,
І яе гаворку нараспеў,
Каб знячэўку блудную старую,
У Ханты-Мансійску не сустрэў.
- Гэй, бабуля, тут жа гандаль горшы,
Што цябе на поўдзень звалакло?..
- А мае ж вы дзеткі, зноў пра грошы,
Не з-за іх я кідала сяло…
А калі праз тыдзень на Таболе,
Спатыкнуўся з бабкай нос у нос,
Ні пра што я не пытаўся болей,
Нават мех да прыстані паднёс.
І пасля, куды б я ні прыехаў,
Галавой круціў, нібыта грак,
Бы чакаў за пацяганым мехам
Вогненны ўбачыць андарак.
Дух бадзяння, ты куды нас гоніш?
Рух бясконцы, ты куды нясеш?
Жыта ж не пасеяна на гонях,
У гаршчку не звараны кулеш.
Едзе, едзе блудная бабулька –
Пятым класам, калі ёсць такі.
Не каляна бабцы і не мулка,
Колы не таўхаюць пад бакі.
Едзе наваколле азірае
Смех і радасць граюць у вачах…
Толькі зрэдку уздыхне, бывае:
Мех лягчэе, карацее шлях…
* * *
I слупам пыл, і брэх сабак,
І бляск вінтовак.
На лесабазу, на тартак -
Семсот ватовак.
Да дзесяці гадоў і звыш,
Рэжым асобы.
Нясі зароблены свой крыж,
Гняці вантробы.
За крокам крок, за тварам твар -
Пусты, бяствары,
А ў вачах нібыта твань
Асенняй хмары.
Не дай жа, госпадзі, і мне -
Нідзе, ніколі,
Ні ў цёмным лесе пры сасне,
Ні ў чыстым полі,
Ні ў час гарэзлівасці злой,
Ні ў дні нястачы -
Чужой сарочкі ніцяной,
Чужое клячы.
Не ўпусці, не дапусці
Да воўчай мроі.
Руку дурную адвядзі
Ад змрочнай зброі.
Асцеражы мяне ўсяляк
Душу скалечыць,
Бо ні штыхі, ні брэх сабак
Яе не лечаць...
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 15./
/Краса і сіла. Анталогія беларускай паэзіі ХХ стагоддзя. [Складальнік М. Скобла.]. Мінск. 2003. С. 542./
ОБ
* * *
Ад тундравых шэрых зямель,
Сцяжком памахаўшы Ямалу,
Няўклюдны даўгі карабель
Шыбуе на поўдзень памалу.
Тры ночы на поўдзень плыву,
Штоночы цямней у затонах,
І ўсё ж падсвядома жыву
Яшчэ па палярных законах.
Да рэзі ў стамлёных вачах
Гляджу на вячэрнія хвалі,
Сумую па белых начах,
Што гэтулькі спаць не давалі.
Паспешна ўстае над вадой
І свеціць настойліва з поўдня
Даўно ўжо забытая мной
Вялізная бледная поўня.
Ды у супрацьлеглым баку,
Дзе сонца пайшло на спачынак,
Ахутвае неба раку
Мільярдам агністых пылінак,
І ў тым беспраменным агні
Губляюцца цьмяныя промні
Завіслае у вышыні
Нязвыкла вялізнае поўні.
Гляджу я да рэзі ўваччу
На белае ночы палову
І ціха на вецер шапчу
Журбу развітальнага слова...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 30-31./
* * *
Правы бераг ракі быліннай...
Я не стаў у яго пытаць,
Як ён здолеў сярод нізіны
Высачэзным хрыбтом устаць.
І не стаў я прыгадваць шэрых,
Сцёртых ісцін накшталт такой,
Што не можа быць іншым бераг
Над агромністаю ракой...
Вокам зважыўшы тую масу,
Думаў я у ціхай журбе,
Колькі ж трэба вады і часу,
Каб такое намыць сабе...
/Чырвоная змена. Мінск. № 194. 4 кастрычніка 1973. С. 4./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 32./
ХАНТЫ-МАНСІЙСК
* * *
Я бачыў горад арабін -
Ці ёсць яшчэ такі у свеце?
Там не відаць вясной галін
Ад райскай беласці суквеццяў.
Я бачыў горад арабін -
Ці ёсць яшчэ падобны горад?
Там не відаць зусім галін
Ад чырвані асенніх гронак...
Шкада, што горад арабін
Я бачыў той парой няспелай,
Калі у зелені галін
Не бачна ягады нясмелай...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 35./
* * *
Я раздзьмухну успамінаў прысак,
І устане зноў перада мной
Горад, што тайгі сваёй не высек,
Горад, што пабратаўся з тайгой.
І тайга ступіла без апаскі
Да людзей - на плошчы, у двары.
Пахне горад таямнічай краскай,
Пахне духам кедравай кары.
Тут паўсюдна - баль зялёных фесак,
Зухавата ссунутых набок.
Тут і парк - не парк,
А так - узлесак,
Плотам абгароджаны барок.
Я за плотам высачыў суніцы -
Там ужо не ўзлесак быў, а лес -
І жардзё
умоўнае граніцы,
Абадраўшы рукі, пералез.
Ды зблудзіўшы на здзіўленне шпарка
У спляценні незнаёмых дрэў,
Я значэнне той граніцы парка
З лёгкаю трывогай зразумеў.
Пеў раўчук у неглыбокім рове.
Я спусціўся і пайшоў па ім.
Павуцінне ліпнула на бровы,
Біў у вочы камарыны дым.
Я ішоў уніз сцяжынкай ходкай,
Камароў галінкаю лупіў,
І было мне страшна і салодка,
Што пад самым горадам зблудзіў.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 33-34./
МАГІСТРАЛЬ
* * *
Вязём з сабою час маскоўскі свой
Насустрач сонцу па блішчастых рэйках.
А сонца і ўзыходзіць раніцой,
І спаць кладзецца не па нашых стрэлках.
Усё раней свяціла будзіць нас -
Падушку не паспееш ашчаперыць.
Усё цяжэй нам з-за яго у час
І мыцца, і галіцца, і вячэраць.
Б’е па галовах блытаніны град.
Што ж, пасажыр! Ці варта упірацца?
Каб з спрэчкі з сонцам выслізнуць без страт,
Адзіны спосаб - падпарадкавацца.
І вось здаёмся! Годзе калатні.
Лісліва перад сонцам карагодзім:
То раз у дзень, то два разы на дні
Гадзіннікі уперад пераводзім.
Кручу і я, а сэрца - хоць крычы:
Так мне шкада з-за нейкай блытаніны
Гадзіны аддаваць, не жывучы,
Кудысьці ў прорву адсякаць гадзіны.
А ўсе, каму пра гэта збалбатну,
Вясёла смехам бухаюць грымотным
І кажуць, што гадзіны я вярну -
Усе да бубкі! - на шляху зваротным.
Але не веру ў шлях зваротны я
І ўсё ў акно ўпіваюся бясконца,
Каб не згубіць ні кропелькі быцця
З тых, што яшчэ не адабрала сонца...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 36-37./
* * *
Бясконцай гары ўздзірванелы язык,
Што дымна над возерам вісне,
Хваёвую голку - зялёны цягнік -
Да самага берага цісне.
Таропкі цягнік набірае хаду.
Глядзіш - і ад шчасця не цяміш:
Нагніся з вакна - і з Байкала ваду,
Здаецца, рукою дастанеш.
Байкал прада мною, а ў горле брыда,
І рукі трасе ліхаманка:
Мне шэрай, як здзек, падаецца вада
У шэрым паўзмроку світанка.
Гляджу нерухома у пыльнае шкло,
Адчаем і прагай прыкуты.
Калі ж ты, нарэшце, асвеціш, святло,
Байкалавы колер славуты?
Я тысячы вёрст пра Байкал летуцеў,
Да поўначы вогненна марыў,
Шукаў прыгажосць яго ў шоламе дрэў
І рысах прыяцельскіх твараў.
Устань жа, устань над абсягам зямлі,
О сонца, наш сябар высокі,
Абрыдлую шэрасць агнём спапялі,
Блакіту ліні у затокі.
Якога яшчэ ты чакаеш дабра -
На небе ж ніводнай хмурынкі!
Спяшаюцца колы. Марудзіць зара.
Мільгаюць, мільгаюць прыпынкі.
Лапоча цягнік.
Чырванее усход.
Ды сонца ніяк не ўзыходзіць,
І тое, што столькі ўяўлялася год,
Ізноў на гады адыходзіць.
Бліснула лускою палоска вады.
Цягнік павярнуў ад Байкала,
І сосны цягнік абступілі.
Тады
Заспанае сонца устала.
Прывыкла па графіку ленае ззяць.
І твар мой пячэ праз ваконца...
Ды што там казаць і навошта казаць.
Ці мала ты познішся, сонца...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 38-40./
* * *
Рабое сонца, раўнадушны бог,
Зямной несправядлівасці апора!
Як я яшчэ учора кленчыць мог,
Як пакланяцца мог яшчэ учора.
Калі б сапраўдным сонцам ты было,
Дык ты б само вакол зямлі хадзіла
І блаславёнае сваё цяпло
На ўсіх людзей па роўнасці дзяліла.
Тады б у нас - ні вогненных Сахар,
Ні полюсаў з адвечнаю зімою,
Ні барацьбы за месца пад табою,
Ні крывасмокаў прагных, ні ахвяр.
Глядзі, як шмат забітых і калек
Ад тых часоў, як палявым каменнем
Сваю руку узброіў чалавек!
А ты яшчэ чакаеш пакланення...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 74-75./
* * *
Хацеў бы я на схіле дзён,
Калі кругом жыццё папаліць,
Ізноў прыехаць на Анон,
Паром анонскі узначаліць.
Ды зрэшты, хто на той вадзе
Уладкавацца не захоча?
Не ты паром, а ён цябе
Вязе ды радасна булькоча.
Хаця, вядома, і не след
Даваць у вершах тлумачэнні,
Ды ўсё ж скажу, што тут сакрэт
У дзікай хуткасці цячэння.
Стырно наўкоса заламай,
Штурхні нагой у край прычалу,
На дошкі цёплыя сядай
Ды і плыві сабе памалу.
Скрыгоча трос, цурчыць вада,
Сама сабой ідзе работа,
Ажно на сэрцы любата
І заспяваць бярэ ахвота.
Хацеў бы я на схіле дзён,
Калі не стане сіл бадзяцца,
Ізноў прыехаць на Анон
І на паром уладкавацца.
Я б са стырном пасябраваў,
Я б кожны дзень падшыпнік змазваў
І ўсё, што зведаў і спазнаў,
Анону б весела расказваў.
Адно кладзе нядобры цень
На прадчуванне той удачы:
Хаджу да рэчкі з дня у дзень,
А перавозчыка не бачу...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 41-42./
ЗАБАЙКАЛЛЕ
* * *
Дзвесце вёрст да кітайскай граніцы.
Стэп і неба, палын і пясок.
Гэта праўда ці толькі мне сніцца -
Як я трапіў у гэты куток?
Бачу брата я, роднага брата,
Бачу жонку яго, пацянят.
Блішча вокнамі новая хата;
Хай пакуль што яшчэ небагата -
Не з бядой,
атаўбуецца брат.
... Як жа ў бога цікавага многа!
Я выходжу у стэп раніцой.
Пахне дзікай цыбуляй аблога
Уздоўж дарогі, як шпага прамой.
Тут не конікі скачуць па травах -
Саранча зеляніну арэ.
Змрочна шчоўкаюць злева і зправа,
Быццам ножны, надкрылкі яе.
Жоўты мак нахіляецца ніцма,
Б’е ў вочы рамонкаў блакіт.
Дзвесьце вёрст да кітайскай граніцы,
Восем тысяч - да нашых ракіт.
Сее промні адхоннае сонца,
Аж гарыш ад прамога святла.
Хто б падумаў, што ў гэтай старонцы
Пад зямлёй мерзлата залягла?
Медны цэбар грыміць у калодзеж,
Недзе ў цемры ломячы лёд.
Ціха п’еш і душой адыходзіш,
Абапёршыся з кубкам на плот.
Злубянелая сінька іскрыцца,
І спалохана б’е ў беражкі...
Дзвесьце вёрст да кітайскай граніцы!
Восем тысяч - да Проні-ракі.
Свішча вецер наўзрыд несціханы,
А пра што і нашто - не дапяць.
Палыну надвячэрнія хвалі
Па расхрыстаным полі імчаць.
Свішча вецер у душнай прасторы,
І ў крутой, як скала, вышыні,
Рызыкоўна гайдаюцца зоры
Буйнай стэпавай велічыні.
З краю ў край шапацяць бліскавіцы,
Знічка ляскае камнем у дол...
Дзвесьце вёрст да кітайскай граніцы.
Толькі ўспомніцца - ссі валідол.
Што ж тут скажаш, такога каленца
Не чакаў я ад брата свайго.
Доўгай сцежкаю перасяленца
За Чыту прыкаціла яго.
Бачу брата і братаву хату,
Бачу братавую і дзяцей.
Небагата яшчэ, небагата, -
Ды не горш, як у іншых людзей.
Ёсць трывалы заробак у хаце,
Ёсць і хлеб, і да хлеба стае...
Што ж так часта ў гутарцы, браце,
Апускаеш ты вочы свае?
Мо грудочак пакінуты маці
Спаць спакойна табе не дае?..
Мо і выгады ўсе, і выгоды,
Што спачатку здаліся сытой,
Медна крэсляць калін карагоды
І балоты з рудой асакой?
Можа дзеці, што ўсе ў абновах,
З-за якіх ты сюды і прыйшоў?
Нахапаўшыся слоўкаў мясцовых,
Што раз горш разумеюць бацькоў?..
Дзвесьце вёрст да кітайскай граніцы,
Дзвесьце вёрст ад гасціннай Чыты.
Чую; нокаюць недзе вазніцы -
Гэта нечыя едуць браты...
1970
/Матчына слова. Кніга пра беларускую мову. Мінск. 1991. С. 186-188./
* * *
Я страціў смак да рускай мовы,
Як да мацнёнага віна.
Няхай жа родны сок кляновы
Мяне напоіць дап’яна.
На што я толькі спадзяваўся,
Калі шукаў інакшых слоў?
Да трыццаці гадоў бадзяўся,
А лепшай долі не знайшоў.
Жывая плынь чужое мовы!
Я сам не ведаю, калі
Яе канчаткі і асновы
Мяне падманам аплялі;
Ды я не зведаў з імі шчасця,
Не прасвятліў замерлы зрок,
Не прычасціўся тых причастий,
Глаголом сэрцы не апёк.
А родны край - бо ці я першы? -
Мяне не крыўдзіў і не кляў
І пра цябе благія вершы
На іншай мове друкаваў.
Мой родны край доўгацярплівы,
Даруй мне кожны каласок,
Што я з тваёй збяднелай нівы
Знёс на чужую незнарок.
І што рабіць - не разумею,
Абкраў цябе, абкраў сябе
І прад табою камянею
З агнём пракляцця на ілбе.
1969
/Ніва. Беласток. [ПНР]. № 4. 22 студзеня 1989. С. 3./
/Анталогія беларускай паэзіі ў трох тамах. Т. 3. Вершы і паэмы. Мінск. 1993. С. 327./
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 14./
/Краса і сіла. Анталогія беларускай паэзіі ХХ стагоддзя. [Складальнік М. Скобла.]. Мінск. 2003. С. 540-541./
* * *
Я слоў мудрагелістых сам выдумляць не імкнуся,
Не еду за словамі тымі ў глухое сяло.
Хачу, каб мяне зразумелі па ўсёй Беларусі,
Каб цьмянага ў вершах радка аднаго не было.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 54./
* * *
Я адчуваю сам сябе
Як бы ў нейкай змове.
Я не магу пра Беларусь
Пісаць на рускай мове.
Нібы не словы я пляту,
А без гармат і танкаў
На мову родную вяду
Сапраўдных акупантаў.
Як бы не проста над радком
Апоўначы мудрую -
Безабаронны матчын дом
З хаўруснікам рабую!
О, мова шчодрая дзядоў,
Не саступі нікому
Ні сёл сваіх, ні гарадоў
Ні зор, ні крыгалому;
Ўсё, што бачыш прад сабой -
Жыты, суніцы, вежы -
Усё тваё табе адной
Да скону дзён належыць!
Аберагай жа дзень за днём,
Гадуй святыя словы,
І пойдуць пылам і агнём
Усе у свеце змовы!
1966-1970 гг.
/Ніва. Беласток [ПНР]. № 5. 29 студзеня 1989. С. 3./
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 14./
/Краса і сіла. Анталогія беларускай паэзіі ХХ стагоддзя. [Складальнік М. Скобла.]. Мінск. 2003. С. 542-543./
* * *
Ружовы дым цвіце увысь,
Дым над малочным камбінатам.
Успамінаю, як калісь
Мы малако насілі з братам.
Як толькі маці раніцой
Рупліва вылашчыць кароўку,
Нясём ліпнёвы сырадой,
Нясём яго на нарыхтоўку.
Два кіламетры па жытах,
Два кіламетры да малошні.
Цвіркоча конік, свішча птах,
Сінеюць вогненна валошкі.
Сцяжынкай тонкай, як канат,
Сапу за братаваю спінай.
Мне наказаў сурова брат
Не аступацца на сцябліны.
Адзіны клопат у мазгах, -
Не патаптаць выпадкам збожжа.
Вядро слізгоча на сучках,
Вядро гайдаецца, як можа.
Вядро шалее на цапку,
А мы брыдзём сцяжынкай злою,
І пухірацца у пяску
Жывыя плямы сырадою.
Мы прыйдзем з цэтлікам дамоў,
І маці вымавіць няміла:
Што літру цэлую ізноў
Свацця малошніца скруціла.
Не разагнуць сухіх плячэй,
Прыціснутых цяжарам дужым.
О, каб ісці крыху вальней,
О, каб ісці хаця не гужам!
I што давалі у калгас
Абочын каласы пустыя?
І хто у жыце бачыў нас,
Ніжэйшых за сцябліны тыя?
Галодны сорак шосты год.
З салёным камяком у глотцы
Сцяжынкай вузкаю, бы дрот,
Ідзём праз жыта і асот -
Вясковыя канатаходцы...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 51-53./
* * *
Дзіцячы дом - адзенне па стандарту,
Сто пар абутку на адзін капыл.
Адны для ўсіх дырэктарскія жарты,
Адзін для ўсіх на спортпляцоўцы пыл.
Адно для ўсіх сняданне і вячэра,
Адна для ўсіх шкляная шафа кніг.
Штомесячна рабы цырульнік Гера
Усіх пад грабянец адзіны стрыг!
Чаму ж тады стандарт не атрымаўся
З сяброў маіх, далёкіх малышоў?
Адзін, глядзіш, у грузчыкі, падаўся,
Другі, глядзіш - у злодзеі пайшоў...
/Маладосць. Мінск. № 4. 1971. C. 4./
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 15./
ЗАХАД
* * *
А я ужо на тым баку мяжы...
Ніяк ён гэтым для мяне не стане.
Што ні кажы - няўтульна на душы.
Сагрэць душу - адзінае жаданне.
На чай і каву трачу злацякі,
3 суседзямі наладжваю размовы.
Смяюцца элеганцка дзецюкі
З маёй пальшчызны, надта адмысловай.
І калі б нават вопратка мая
Была такой жа сонечна-ўтрапёнай,
Наўрад ці змог бы, адчуваю я,
Не быць між іх залётнаю варонай.
А што ж мяжа, якая уначы
Чырвоны пашпарт мой перагарнула
І цвёрдаю рукой аддаючы,
З абцасным стукам строга казырнула?
Глядзіць услед, як родныя глядзяць,
Ды ведаю — нічым не дапаможа.
Яна умее толькі падзяляць.
Яднаць людзей яна спрадвек не можа.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 55-56./
ВАРШАВА
* * *
Васілю Зуёнку
З Варшавы да Мінска ідзе электрычка...
Даруйце, даруйце абмоўку маю!
Ну што за прафесія, што за прывычка:
І праўду кажу, а нібыта маню.
Канечне, не ў Мінск, а у Мінск-Мазавецкі...
Ды толькі ці ўгледзіш прыметнік, калі
Так раптам у сэрцы тваім абзавецца
Любімае слова любімай зямлі?
Радзіма, радзіма,
хаціна і рэчка, -
То крыкам гусей, то пушком на вярбе,
То роднаю назвай чужога мястэчка
З любой пуцявіны завеш да сябе.
Я слухаю прагна то грозны, то дрогкі
Твой голас далёкі, твой рэйкавы гуд —
Жаданы пачатак вялікай палёгкі,
Нялёгкі пачатак вялікіх пакут.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 57-58./
* * *
Хлопец латку у выглядзе сэрца
На кашчавым калене нясе.
Што ж! Варшава -
ніхто не смяецца,
Азіраюцца нават не ўсе.
Ды і сам ён набраўся адвагі,
Мне здаецца, зусім не затым,
Каб хвасты неадчэпнай увагі
Валачыліся следам за ім.
Не! Ён мае вышэйшую мэту -
Сэрца носіць хлапец для таго,
Каб другое праз тую прыкмету
У натоўпе пазнала яго.
І калі нечакана наступіць
Момант той, што ламае жыццё,
Ён на сэрца каленам наступіць,
На чырвонае сэрца сваё.
Ну, а покуль герой не сустрэне
Тую мрою, што сэрца пячэ,
Знак кахання на вострым калене
Дасца ў знакі, напэўна, яшчэ.
То на шпацырах неасцярожных
Бедны сімвал абсядуць дзяды,
То з-пад шын флібусц’ераў дарожных
Грымнуць залпы нязмыўнай брыды.
І прасуючы мокрае сэрца
З калашыннем пабляклым зараз,
Летуценнік не раз здрыганецца,
І замрэ недаціснуты прас.
Не здавайся, дзівосны пакутнік!
Можа, праўда якраз і твая,
Можа, будзеш праз гэты трохкутнік
Шчаслівейшым за ўсіх утрая!
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 59-60./
ЖАЛЯЗОВА ВОЛЯ
* * *
Даруй, Шапэн, што музыку не слухаў,
Далоні да грудзей не прытуляў
І задуменных воч тваіх і рухаў
За цэглаю сцяны не уяўляў.
Навошта цешыць мне падманам сэрца,
Навошта думаць мне, што ты жывы,
Калі ён выйдзе з дома па канцэрце
З нахілам лысаватай галавы.
О, гэта ўсё - ілюзія з ілюзій:
Іграць Шапэна ў месцы, дзе яго
Не толькі сцены - нат фіялкі ў лузе
І туі ў парку помняць як свайго.
Ды выйдзе ён пад воплескі густыя,
Як быццам сам стварыў і падарыў,
А прада мною у імгненні тыя
Успыхне смерці вогненны абрыў.
Даруй, Шапэн, што на тваім канцэрце
Я не хацеў нічога уяўляць...
Ты ж так усё жыццё баяўся смерці.
Я не хацеў ізноў цябе хаваць.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 61-62./
КРАКАЎ
* * *
Зноў на Кракаў спадае змярканне,
Дым начы спавівае двары,
І ізноў на маё скрыжаванне
Дзіўнаваты выходзіць стары.
Будзе пан над кашом абважанак
Невядомыя думкі малоць,
Покуль сонечны жнівеньскі ранак
Не абмые святлом мімаходзь.
Ноч гусцее, туман халадзее,
На ваччу даражэе тавар.
З незалежнасцю звышбагацея
Не гукае прахожых гандляр.
Ззяе соллю мясцовы ласунак
У насычаным змроку начным.
Нешта злоты з кішэняў і сумак
Не спяшаецца сёння за ім.
Можа толькі хітрушчы падлетак,
Што блукае цішком ад радні,
Моўчкі схопіць птушыны наедак -
Дагані-ка яго, дагані!
Можа двое якіх закаханых,
Каб суцішыць у грудзях палын,
Возьмуць пару баранкаў каляных
І пахрумстаюць іх на успамін...
Спаць бы пану у мяккай пасцелі,
Ногі снамі юнацкімі грэць.
Што ж, ты, Кракаў, у ноч на нядзелю
Дазваляеш старому калець?
Ты таўхні яго, Кракаў, пад локаць,
Абважанкі рассып па зямлі
І агеньчыка ціхую лотаць
У акне насупроць запалі.
Хай убачыць ён цёплы агеньчык,
Безнадзейна забыты даўно.
Ён падыйдзе і кіне каменьчык,
І адчыніцца насцеж акно...
Ноч бяжыць, набліжаецца ранак,
Вее вецер па чорнай шашы.
Жорстка свеціцца соль абважанак
У старанным лазовым кашы.
* * *
Што спахмурнеў, хлапчына,
Дзе твой заўсёдны спрыт?
... Дзесяць год за плячыма.
Поліяміэліт.
Так ты прывык да мыліц
Кожнай сваёй рукой -
Пэўна, не перасіліць
Рук аднагодак твой.
Меха, прылад мазольных
Не заўважаў бы нат,
Каб не грымнуў няўмольна
Імі спецінтэрнат.
Ах да таго імгнення,
Як празвініць адбой,
Чуецца стукаценне
Тых, хто жыве з табой.
Глянеш, як іншы з крэктам
Дрэвам паркет дзяўбе,
І заўважаеш раптам
Мыліцы у сябе.
О, каб ад тых падскокаў
Збегчы - а як? - у свет,
Дзе ад дзіцячых крокаў
Не тарахціць паркет.
Там, у здаровым свеце,
Меней бы гора сніў;
Хай і не так, як вецер, -
Вольным бы усё-ткі быў.
Нат бы ў гарах бадзяўся
Пад вадаспадны гром.
Нат бы ў хакей змагаўся
Класным варатаром.
... Толькі да той свабоды
Доўга расці, хлапчук:
Свету не даспадобы
Выгляд дзіцячых мук.
Людзі, павер, не злыя.
Проста няўцям, ма,лыш,
Ім, што на мукі тыя
Змучаны ты глядзіш.
ВЯЛІЧКА
* * *
І калі сышлі мы ў капальню
Па прыступках шахтнага ствала -
Солі не убачылі крыштальнай:
Соль, як вугаль, чорнаю была.
Гэта пыл і бруд паверхні люднай,
Прасачыўшыся у глыб зямлі,
Чарапашай замеццю маруднай
Чысціню зямную замялі.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 65./
* * *
Што было? Ды быццам і нічога.
Проста, як шукалі мы капроў,
Нашую вясёлую дарогу
Чорны ксёндз раптоўна перайшоў.
Чорны ксёндз, сутулы прывід ночы,
Тупаў гулка,
а прад ім на крок
Служка з ліхтаром вялізным крочыў,
Трасучы без радасці званок.
А навокал сонца балявала,
Беллю залівала тратуар
І па ёй злавесна малявала
І ксяндза, і служку, і ліхтар.
І была так страшна недарэчы
Тая тройца пад прамым святлом,
Што ужо праз міг пасля сустрэчы
Мне б яна здалася толькі сном.
Толькі побач нехта барадаты,
Прыглушыўшы словы ў барадзе,
Раптам растлумачыў грубавата:
Ксёндз да паміраючага йдзе.
Што ж спыніўся, друг шаноўны Янка?
Што збялеў,
ці, можа, ў першы раз
Ты адчуў, што нават гэткім ранкам
Чорныя ксяндзы знаходзяць нас?
Дык нясі у памяці, нябога,
І ліхтар, і служку, і ксяндза,
І бяду, што ранне анікога
Шчэ не ратавала ад канца.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 66-67./
АСВЕНЦЫМ
* * *
Тут гандаль “памёнткамі” -
Можна купіць напамінак:
Паштоўкі з баракамі,
З дротам калючым значкі...
Адскокваюць злотыя ў ветлыя рукі дзяўчынак
Ад нечае белай, ад нечае жоўтай рукі.
Няўжо для таго, хто прайшоў па гнілых казематах,
Хто ўласнай далоняй пакратаў калючасць дратоў,
Яшчэ патрабуецца памяць кардонак стракатых,
Яшчэ патрабуецца памяць бляшаных кружкоў?
Ты хто, чалавек?
Ты адкуль,
ад каго ты паходзіш?
Хто продкі твае і ў нашчадкі гадуеш каго?
Калі мне нарэшце душы тваёй цьмяны калодзеж
Адчыніцца насцеж, каб мог я спасцігнуць яго?
Пры бляску запалкі:
“Увага, панове і пані.
Як шкода, што вечар.
Прашу вас, панове, бліжэй...
Тут месца надзвычай...
Тут попел, прашу вас, ссыпалі...
Глядзіце — у глебе бялеюць драбінкі касцей”.
Вы, людзі, вы, тыя, каго на імгненне з’яднала
Вакол скамянелага пылу запалкі святло -
Няўжо вам імгнення вар’яцкага гэтага мала,
Каб памяць настылай будзённасцю не замяло?
Бярыце ж, бярыце, грабіце свае напамінкі,
Але памятайце: калі вы, і маючы іх,
Забудзеце шэрую страшную глебу Бжэзінкі -
Вас нейчымі ботамі ў глебу затопча саміх!
12 лютага 1971 г.
/Анталогія беларускай паэзіі ў трох тамах. Т. 3. Вершы і паэмы. Мінск. 1993. С. 328./
ОЙЦАЎ
* * *
Цёплае вецце над горнай вадой.
Падаюць яблыкі ў плынь ручаіны.
То засцілаюцца лёгкай смугой,
То набліжаюцца зноў далячыні,
Белыя яблыкі ў сіняй вадзе...
Вы нам даруйце, Варшава і Кракаў:
Лепшых за гэтыя ў Польшчы прысмакаў
Не каштавалі яшчэ мы нідзе.
Дзякуй, гуралі, за тое, што вы
Яблыню над ручаём пасадзілі,
Плотам клыкастым не абгарадзілі,
Не пракапалі навокал равы.
Верце — запомніцца нам назаўжды,
Як ля плаціны фарэлі дурэлі,
Як надвячоркам мы яблыкі елі,
Прагна схапіўшы з пякучай вады.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 63-64./
ЗАКАПАНЭ
* * *
Пані Мар’і
Па вузкіх вулках Закапанэ
Паважна едуць пан і пані.
Пан, як ні дзіўна - гэта я.
Затое пані - без падману,
Да пары не такому пану.
Яна - настаўніца мая.
У нас вясёлая машына:
Замест бензіну - канюшына,
Сіл конскіх - усяго адна,
Затое едзем мы угору,
Дзе больш магутнаму матору
Блюзніцца стромкая сцяна.
Рамізнік нокае старанна.
А пані свеціцца, як панна,
Усмешка вусны лашчыць ёй,
Нібыта зноўку уваскрэсла
Усё да кроплі, што растрэсла
Другой звярынаю вайной.
А трыццаць год чужога неба?
А праца нудная для хлеба?
Іх не было, іх не было!
Было ўвесь час адно расстанне
З гуральскім мястам Закапанэ,
Здалёк падобным на сяло.
Наверх, наверх грабуцца колы,
Рамізнік цмокае вясёлы -
Знайшоў, нарэшце, седакоў.
Усё чысцейшае паветра,
Усё свяжэйшы подых ветру,
Гушчэюць іскры з-пад падкоў.
І ўсё наперадзе у пані -
Неверагодныя спатканні
І развітанні назаўжды.
Каго адсюль сцяжынкай простай
Да местачковага пагосту
Звялі прабеглыя гады?
Усё наперадзе у пані,
А за плячыма - Закапанэ
Неверагоднай той пары,
Калі без усялякай брычкі
Такі даступны быў і блізкі
Дамок зялёны на гары
/Дзень паэзіі 1972. Мінск. 1972. С. 165./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 68-70./
ОРША
* * *
Ты так зацягнулася, лета,
Ды ўрэшце канчаешся ўсё ж!
Па гуме плашча і берэта
Малоціць кастрычніцкі дождж.
Вярбіна скалелая гнецца,
Ручай па пероне цячэ.
Зайсці б у вакзал і пагрэцца,
Ды я не даехаў яшчэ.
Ужо за спіною маёю,
Скрыгочучы у тумане,
Гарластай шалёнай трубою
Цягнік падганяе мяне.
Я сяду ў купэ на канапу,
І хуткі Варшава - Масква
Як пойдзе уперад нахрапам,
Аж кінецца ўроссып жарства.
Я заўтра даеду, даеду,
Дамоў дабяруся без страт
І доўгаму тлумнаму лету
Наладжу цвярозы агляд.
Нататкі усе прагартаю,
Знаходкі усе раскладу,
Ды толькі з радзімага краю
Драбніцы і той не знайду.
Ты так мяне, лета, кружыла,
Само вызначаючы шлях,
Ты гэтулькі, лета, насіла
Мяне у сваіх цягніках.
Я бачыў такія мясціны,
Дзе болей не буду павек -
І толькі абсягі Радзімы
Я ноччу адно перасек...
Стаю на пероне у Оршы.
А ўласна...
На тыдзень хаця...
Вось грошы патрача...
Што ж грошы.
Здабуду. Даўно не дзіця...
Ды позна. Закончана лета.
Не вольны ў кастрычніку я.
Накладвае жорсткае “вета”
Штодзённая праца мая.
А зрэшты, каб нават і вольны -
Закончана лета. Закон...
Цягнік адыходзіць павольна
Ад цёплых вакзальных акон.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 78-80./
ЯКУЦІЯ
* * *
Чым далей на усход і паўночны усход,
Тым часцейшае мілае слова “таварыш”,
Тое слова, што ў месцы інакшым, як сход,
Гэтак рэдка “на захадзе” ў нас сустракаеш.
Чым далей на усход і паўночны усход,
Тым цвярдзейшая глеба, цяжэйшае неба.
Мо таму на паўночным усходзе ў людзей
На сяброўскае слова такая патрэба.
Чую ўсюды яго, ледзь ступлю за парог.
Кожны раз перад тым, як на вокліч азвацца,
Углядаюся пільна:
каму б гэта мог
Я таварышам з першага погляду здацца?
І хаця, прызнаюся па шчырасці, мне,
Хто таварышам кліча, зусім не ўсё роўна,
Толькі хто б ні паклікаў - а ў сэрца кальне,
Быццам дзятліка ўбачыў у голлі раптоўна...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 43-44./
* * *
Ты узляцела на няўмольным самалёце,
На развітанне ледзь ускінуўшы руку,
А для мяне адна уцеха ў адзіноце,
Што мы з табою на адным мацерыку.
Калі б, марозна страсянуўшы валасамі,
Ты збегла ў даль, дзе заўжды ходзяць басанож, -
Я б суцяшаў сябе, напэўна, гэтаксама:
Што мы з табою на адной зямлі ўсё ж.
І калі б нават на зусім чужой планеце
Табе прысуджана было свой лёс знайсці,
Я б грэўся думкаю, што мы ў адным сусвеце,
Што нам сустрэцца не адрэзана ў жыцці.
О, як я ведаю, што суцяшэнне гэта -
Цень суцяшэння, летуцення горкі дым.
Вось паміж намі мацярык - дзве часткі свету
Якая радасць мне з таго, што ты на ім...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 76-77./
* * *
Я на адным, ты на другім
Канцы мацерыка.
Давай разгутаем яго,
Як некалі - арэлі,
Каб выплюхнулася вада
З любога азярка,
Каб зоры смешныя вакол,
Як школьніцы, звінелі.
Равуць мядзведзі у тайзе:
Тайгу трасун трасе,
Куляе бурых пехцяроў
З канца ў канец каляны.
Раве ўскалмачаны мядзведзь,
Не можа зразумець:
Ці то зямля скакаць пайшла,
Ці мёд папаўся п’яны?
Затое рыбінам лафа,
Пяюць і соль, і фа:
Есць шанс нарэшце пабываць
У новых вадаёмах!
Святкуюць плоткі і язі,
Шыкуюць карасі,
Самы абнюхваюць куты
Завулкаў незнаёмых.
Адны краты - і ні туды,
І нават ні сюды.
Нішто не ўразіць іх ніяк -
Зашыліся у норы!
Давай націснем - я і ты,
Яшчэ раз - я і ты,
Няхай вылазяць на прастор,
Хоць раз зірнуць угору!
Ажно міліцыя бяжыць:
Даволі! Супыніць!
Прашу: таварыш старшына!
Не падымайце шуму.
Канечне, разумеем мы
Усё... Ды што ж рабіць?
Нас падзяляе мацярык -
Як нам пазбыцца суму?
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 71-73./
* * *
Калі ўзмахнуў Манчары* батыёй**
І у сасну ўляпіў крывое джала,
Пярун пякельны грымнуў над сасной
І ўся тайга ад болю задрыжала.
Прайшло сто год, вакол зрадзеў гушчар,
Сплылі ў нябыт асілкі і пачвары,
А на сасне ўсё той жа свеціць шнар,
Не заплывае памятка Манчары.
Да той каржакаватае сасны
Нясе народ, як сімвал пакланення,
То медны грош, то пасік скураны,
То нейкае таемнае каменне.
Там быў і я, стаяў пад дрэвам я,
Шурпатую кару далоняй лашчыў,
А у вушах свішчэла батыя,
І біў пярун з рудой нябеснай пашчы.
Ды што за дзіва бачу угары?
Хто здагадаўся сам сябе знявечыць,
Каму прыйшло да беднай галавы
На той кары сябе увекавечыць?
Ты хто такі, мой дарагі К. Б. -
Хлапец зялёны ці мужчына сталы?
Адкуль узнікла думка у цябе
Надрапаць тут свае ініцыялы?
І дзе бясстрашша гэткага набыў,
Каб свой складанчык выцягнуць з кішэні
Там, дзе зямны пярун у дрэва біў, -
Аж захлынаўся лес ад галашэння?
-------------------
* Манчары - легендарны якуцкі змагар за справядлівасць.
** Батыя - кшталт кап’я.
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 45-46./
* * *
Я надумаўся жонку-якутку
Нашым дранікам пачаставаць.
Помню, маці так смачна і хутка
Іх любіла калісь гатаваць.
Што ж, рэцэпт нескладаны як быццам:
Міска бульбы ды жменя мукі.
Толькі марна я ўзяўся галіцца:
Нешта мыліцца мне не з рукі.
Покуль справа дайшла да аладак,
Сто разоў свае рукі падраў
І цяжкі немужчынскі занятак
Сто разоў нечувана пракляў.
Помню, помню – як спеў калыханкі:
Б’ецца ў шыбу сляпая пчала.
Хтось кароў выганяе на ранкі.
Ціха ў печы грыміць чапяла.
Кот прачнуўся і ходзіць ласкава,
Маме хуркае песню ля ног.
Толькі сыну не муляе лава,
Бы гадзінка якая, як лёг.
Як стараўся я, любая мама,
Затрымацца у сне хоць на міг...
так шкадую цяпер я, што мала
Праглядаўся да рухаў тваіх.
* * *
У дзівосныя твары метысаў
Бессаромна, як воран, гляджу:
Так дарослыя сынавы рысы
Уявіць хоць на момант хачу.
Як вам, гожыя людзі, жывецца?
Хто за блізкіх у вас, за сяброў?
Як сябе пачувае у сэрцы
Розных рас аб’яднаная кроў?
Не хавайце, прашу вас, нічога,
Адкажыце, як крэўнаму, мне:
Быць залогам яднання людскога —
Гэта лёгкая доля ці не?
Што, скажыце, рабіць мне для сына,
Ад чаго, ад каго ратаваць,
Да якое суровай часіны
Чысты розум яго гартаваць?
Сын мой супіць трохкутныя бровы,
Нездаволена ў коўдру сапе,
Быццам знае, як цяжка тры мовы,
Тры культуры ўбіраць у сябе.
Ды хаця не гаворыць ні “тата”,
Ні ласкавага слова “ійе”* -
Нада мною смяецца заўзята,
Гучна чхае на страхі мае.
Чхае хлопец на тыя прысуды,
Што гучалі над бедным не раз:
Рускі хлопец - бурчэлі якуты,
Чыста ў матку - бурчэлі у нас.
Чхае хлопец на прымхі і плёткі,
А бабуля ад страху дрыжыць
І з рухавасцю спуджанай плоткі
З новай коўдрай да ўнука бяжыць.
------------------
* “Ійе” — маці (якуцкае).
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 47-48./
* * *
Рэшткі кратаў драўляных і гнутыя міскі
Раскідалі наўсцяж па паляне гады.
Тут калісьці калгасныя чорныя ліскі
Дратавалі падлогу ў чаканні яды.
Кучы конскіх касцей пад шатрамі лістоўніц -
Не аўсом-канюшынай кармілі лісіц.
Немы скрыгат паветра надрэчнае поўніць.
Грэх касцей туманом над палянай вісіць.
Абыходжу забыты канцлагер лісіны,
Спарахнелыя дошкі нагамі таўку.
Цьмяна ззяе трава,
Глуха крэкчуць лясіны,
Мурашы карагодзяць сваю талаку
З ціхім болем гляджу на руіны душыльні
Зверафермы лясной канцавое звяно.
Цела гнуткае ліскі і нораў умільны
Тут скавычучы клаліся пад бервяно.
Ёсць, я ведаю, людзі, у розных краінах –
Ды й не толькі “у розных”, а нат у маёй -
Што глыбока ў душы пашкадуюць руіны,
[Над радком маім крутнуць галавой.]
Адшукаецца недзе над зорамі хтосьці –
Нават зубы ад злосці ў яго зарыпяць:
Бо гатовы ён скуру садраць з прыгажосці
Каб пад ёю пачварнасць сваю прыхаваць.
Што ж няхай сабе стогне -
прыватная справа...
Я ж хаджу па аласе. Вакол ні душы.
Рэшткі кратаў гібеюць і злева, і з права,
І спакойна бягуць па траве мурашы.
* * *
Сонца паліць, глеба парыць, луг буяе,
Б’юць у скроні промні, быццам малаты,
Толькі сэрца непадкупна адзначае
Неадольнае дыханне мерзлаты.
Гэты холад днём пасопвае рахмана,
Ноччу - кіпці выпускае з-пад зямлі.
Мо таму у намагільніку шамана
Дзве зараначкі гняздо сваё звілі.
І ў прыцемку лістоўнічнага зруба,
Не прыйшоўшага яшчэ у заняпад! -
Недаступныя амаль усякай згубе,
Гучна пырскаюць ціўціўкі птушанят.
Спіць нябожчык, злубянелы, як палена,
І не ведае, што ён труной сваёй
Засланяе ад марознага павеву
Круглы домік з мітусліваю сям’ёй.
І за што яму такое пакаранне?
Чым нябожчык перад небам вінават?
Мерзне ў горы і не ведае нізвання,
Што магілай засланяе птушанят...
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 49-50./
НЕШТА ХУТКА Я СТАЎ ДЗІКУНОМ
(Масква)
Дзіўлюся сам: за пяць якуцкіх год
Такім таёжнікам я стаў - паверце:
Спаць не дае Масквы машынны гуд
Ні на адным завоблачным паверсе.
Няўжо не я пад гэты мерны шум
Пяць год назад і зоркі сніў, і марыў,
Няўжо пад колы тых жа вось машын
Сягаў бесцырымонна з тратуараў?
Прад святлафорам -
не скрануць нагі,
Бездапаможна ў метро тапчуся,
А у вушах — то цішыня тайгі,
То салаўіны пошчак Беларусі.
19.ХІ. 76.
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 15./
* * *
Дымок, лядок і вербалоз у скрусе...
Не думаў я, сцюдзёная зямля,
Што я з табой не толькі паміруся -
Сардэчна пакахаю спакваля.
Ды мне заўжды няёмка так бывае
Ад нейчых пышных і бяздумных слоў,
Што ён у гэтым непрывычным краі
Сабе радзіму новую знайшоў.
І я прыехаў да цябе не ў госці
З такой няблізкай Белае Русі,
І ты на ледзяным сваім пагосце
Апошні мо прытулак мне дасі.
Ляглі на сэрца белай ночы дзівы,
Люблю тваю бясконцую зару,
Ды ўсё адно - прабач мяне - Радзімай,
Хай і другой, цябе не назаву.
Усё аддам - табе - душу і слова,
Працуючы з відна і да відна,
Але не станеш мне радзімай новай:
Яна, як маці, ў кожнага адна...
4. ХІІ. 1976 (1988)
/Анталогія беларускай паэзіі ў трох тамах. Т. 3. Вершы і паэмы. Мінск. 1993. С. 330./
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 14./
* * *
Хілю няўмольна скронь да скроні,
Шапчу бяссэнснае, а ты
У безабаронныя далоні
Хаваеш твар свой малады.
А я далоням — забабоны,
А я твае далоні ўбок,
Каб родны твар безабаронны
Ізноў душу маю апёк.
П’ю нагібом твой твар адчайны,
А ты, ахвярная, маўчыш:
Безабароннымі вачамі
Мне ў вочы страшныя глядзіш.
Нашто агледзеў я такую,
Нашто цябе разгледзеў я,
Навошта я цябе катую,
Безабаронная мая?
Не дам на ганьбу анікому
З вады ўратую і з агню,
Адно мне рэжа па жывому —
Як ад сябе абараню?
Самім сабе не суддзі людзі,
Не саступіць, не адступіць.
Даруй жа мне ўсё, што будзе,
Даруй усё, чаму не быць.
Май 1976.
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 14 15./
* * *
Пад неабсяжным небам мая,
Ад воч чужых, ад шэптаў злых
Усё далей нас гоніць мара
На міг застацца ўдваіх.
Куды ідзем — не бачым самі,
Трывожым дах бяздонных вод.
Звініць і стогне пад нагамі
Перадсмяротны майскі лёд.
Ідзе наўпрост ракою весняй
Да чорнай плямы астраўка.
Усё гразней, усё злавесней
Нас папярэджвае рака.
Нібы з пакутнага палону
Бяжым, бяжым праз бель і сінь.
Сляпая сіла крыгалому
Ужо ўздымаецца з глыбінь.
Мы дабяжым - я веру ў гэта,
І крыгаходу грозны пас
Ад воч і слоў чужых да лета
Нібы нажом адрэжа нас.
Мы страх і долю перасілім,
І панясе гара вады
Да акіянскай дальняй сіні
Не нас, а нашыя сляды.
Бяжым, счапіўшыся рукамі,
І веру я, і верыш ты,
І паліць неба ўслед за намі
Усе зваротныя масты.
/Літаратура і мастацтва. Мінск. № 5. 31 студзеня 1997. С. 15./
* * *
Ці ты думаў, Скарыне,
Прашчур наш знакаміты,
Мог ці не ты прадбачыць
Самлелай душой.
Што не толькі твой князь -
Што і люд паспаліты
Загаворыць аднойчы на мове чужой!
Памяняў на чужацкую
матчыну мову,
Быццам світку сваю перашыў на
мундзір -
Той мундзір, што яго вынішчаў на
палову,
Бізуном катаваў, гнаў штыком у Сібір.
Праз стагоддзі гарэлыя, з дымам
і прыскам,
Праз цяжкую чыгунную гліну з жарствой
Чую я невымернае гора Францыска,
Чую, прашчур, я голас задыханы твой:
“Што вы робіце, людзі,
Што вы ўжо нарабілі!
Не сасніцца таго наймудрэйшай саве!
Вы не матчыну мову адну загубілі -
Загубілі, няшчасныя, самі сябе.
Не, яшчэ жывяце, жывяце вы нібыта,
Носіць вас сюд і туд.
Цешыць плоцкая сыць;
Мяса валіцца ў рот,
Льецца ў рот акавіта, -
Толькі мову надоўга вам не перажыць.
Мову
кінулі вы ў балотную плесень,
Разышліся кругі па смярдзючай вадзе.
Разам з ёй захлынуліся тысячы песень, -
Іх ніхто і ніколі болей не завядзе.
Мову вы бы асенні бульбоўнік спалілі
[А ўвесну ён вас як яшчэ б ратаваў!],
З ёю кніг вы мільёны на вецер пусцілі -
І навошта я іх шчыраваў-друкаваў.
Мову, родную мову ў магіле згнаілі,
Толькі гэтая страшная праўда не ўся -
Разам з ёю вы глеем і пяском завалілі
Неўміручасць Францыска, ільва, Кастуся.
Так вы самі абсеклі свае карані -
Валіць ветрыкам з ног вас цяпер,
недатумкі.
Скуль збавення чакацьмеце, скуль
паратунку?
Божа літасцівы, Беларусь барані!”
Не магу я дапяць, гэты голас прарочы
Па-сапраўднаму чуў ці прысніўся ён мне.
Толькі варта прыжмурыць пад раніцу
вочы –
Бачу я несваё у сваёй старане.
Цішыня над палямі і ціш над гаямі,
Ні віхуры, ні буры, ні вайны, ні чумы;
Ды, як дрэвы з абсечанымі каранямі,
З крэктам падаем, падаем, падаем мы.
І ніхто нам хаўтурнай кашулі не шые,
Не збірае на нашы памінкі рублі.
Толькі цягнуцца, цягнуцца рукі чужыя
Да Чарнобылем сплямленай нашай
зямлі.
...Не, вялікі Скарына, не ўсіх нас скарыла
Злая пуга праклёну, злое мора хлусні!
Той, якога імя тваё крыллем акрыла -
Ён ніколі не страціць свае карані.
/Літаратура і мастацтва. № 8. Мінск. 22 лютага 1991. С. 12./
/Краязнаўчая газета. Мінск. № 33. Верасень. 2009. С. 3.
ТРЫЦЦАЦЬ
(рэквіем)
І
Мне ўжо аднойчы шэсцьдзесят было
Мне ўжо аднойчы шэсцьдзесят было,
Хаця папраўдзе, пэўна, і не будзе;
Было, было -
аж дых пераняло,
Было, было -
агнём працяла грудзі.
Не ведаю, ці сон то быў, ці не -
Не памятаю вобразаў ніякіх,
Нібы бяздушны нехта да мяне
Падкраўся ў мораку на лапках мяккіх,
Касматым вокам сам сабе міргнуў,
Дыхнуў у твар наркознаю зімою
І мне на вуха жудасна шапнуў,
Каб паглядзець, што здарыцца са мною.
І я ўсхапіўся,
быццам з-пад зямлі,
Да голай шыі коўдру прыкамечыў,
І доўга-доўга ў вочы не ішлі
Далёкія абрысы блізкіх рэчаў,
I доўга-доўга ў мой застылы слых
З-за лесу цягнікі трубілі зычна,
Пакуль я дваццаць пяць гадоў сваіх
Зноў успрымаць не стаў,
спярша - фізічна...
Чаго чакаў ты ад маёй душы,
Начны даследчык са ступнямі з плюшу?
Якую твань з глыбінь яе, скажы,
Было цікава выцягнуць на сушу?
Жах перад смерцю?
Што ж, ты бачыў жах,
І можа, нават -
шчыра -
жах той самы,
Калі ўздрыг фіранкі -
лёсу ўзмах,
Павеў ліпнёвай ночы -
холад ямы.
Але маліў я нема ратаваць
Не ад таго - паверце мне, паверце -
Што шэсцьдзесят на цэлых трыццаць пяць
Бліжэйшыя за дваццаць пяць да смерці.
Таму жахнуўся, што пад скон жыцця
Замест яго вялікшае паловы
Адно убачыў -
пустку небыцця
Ды невялічкі вопыт хлапчуковы.
II
Прыслухайся да гулу вадаспаду!
Мне трыццаць год.
Ляцяць, ляцяць гады,
Нічым іх не задобрыш, не супыніш.
Яшчэ як быццам я і малады,
А чую ўжо - не за гарамі фініш.
Няма дарогі ўбок, няма назад.
Імгненне, стой! -
гукаю з-пад далоні;
Грыміць, грыміць імгненняў вадаспад,
Тане слабы мой голас у прадонні.
Секунда - кропля,
сто секунд - ручай,
Гадзіна - Свіслач,
суткі — Ніягара...
Трывай, душа самлелая, трывай, -
Перад табою вечнасці пачвара,
Што дадаюць, о вечнасць, дні мае
Да невычэрпнага твайго запасу?
Няўжо табе для шчасця не стае
Адно маёй жабрацкай долі часу?
Я хлеб скубу, п’ю піва ля ларка,
Жыццё то лашчыць, то за чуб цягае,
А год маіх няўмольная рака
Тым часам на уступе не сціхае,
І чым хутчэй па узросце стукачу,
Тым галасней, пакінуўшы браваду,
У тлуме побыту сабе шапчу:
Прыслухайся да гулу вадаспаду.
III
Свой час у кожнага, асобны час.
Ці прачарціла ў вашай галаве
Аднойчы думка -
быццам куля -
трасу,
Што ўсё жывое на зямлі жыве
У нейкіх розных вымярэннях часу?
Свой час у кожнага, асобны час,
Гадзіннік свой пад сэрцам носім кожны -
Цялём цяля, што выйшла на папас,
І генералісімус непераможны.
Калі не так - няўжо марудны слон
І верабей - без руху ні хвілінкі! -
Няўжо для ўліку перажытых дзён
Яны адзіныя бяруць адзінкі?
Ну, а пітон, што, зжэршы птушаня,
Гатовы дзвесце год праспаць на сонцы -
Няўжо яго істнення даўжыня
Яму здаецца, як і нам, бясконцай?
Адна адлегласць у жывых істот
Да крыку роспачы ад нараджэння
І вымяраецца не лікам год,
А тым, ці выканана прызначэнне.
І я не думаю, што матыльку,
Які, пражыўшы дзень адзін, канае,
Чагосьці не хапае на вяку -
Для ўсіх здзяйсненняў дня яму хапае.
Усім хапае часу на зямлі
На ўсе бясхітрасныя іх патрэбы -
І чарвяку, што млее ў раллі,
І птушцы злой, што гаспадарыць у небе.
Адзіны ты нібыта не жывеш -
О, чалавек, як адыходзіш рана!
Ці не таму,
што на сябе бярэш
Больш, чым прыродаю наканавана?
Табе прызначана падняць дзяцей
Ды больш ці менш падгадаваць унукаў,
А ты марнуеш час, як багацей,
На вынаходства колераў і гукаў;
Табе б на лыжах лёгкіх ці з вяслом
Піць па глытку каштоўныя хвіліны,
Ты ж за раялем,
з пэндзалем,
сцілом
Не заўважаеш, як ляцяць гадзіны.
Як хутка ты прыходзіш, немата! -
Крычыш наўзрыд і па жыцці журбуеш,
Сам дваццаць пяць на “З’явішча Хрыста”
І сорак год на “Фаўста” выдаткуеш...
Ды як бы наш не скарачалі век
Імкненні нашы і учынкі нашы,
Не памяняю іх я, чалавек,
На сон двухсотгадовы чарапашы.
IV
Я без мінулага. Яго няма:
Прапала памяць...
Я без мінулага. Яго няма.
Прапала памяць. Хвіля наплывае
І папярэднюю сабой змывае,
І не спрабуй лавіць яе. Дарма.
Няма той вёсачкі, дзе рос калісь,
Бо да яе не дасягаю вокам;
Няма і ўчорашніх пацешных ліс,
Што ў снезе барукаліся глыбокім;
Няма й цябе, раскосы мой анёл,
Бо ты на кухню адышлася ціха...
Есць толькі я ды мой пісьмовы стол -
Я на яго якраз аблакаціўся.
Гудзе тваё пытанне: жу-жу-жу...
Схапіў канец - а ўжо няма пачатку.
Бог з ім, пытаннем. Як я адкажу?
Я ж слоў не памятаю - немаўлятка...
Пайду, пайду -
не помнячы куды,
Усе сустрэчы трацячы адразу,
З адною прагай хлеба і вады,
Пакуль навек дзе-небудзь не загразну...
V
Будзь сябрам, памяць,
будзь заўжды са мной!
О памяць ясная, калі б не ты,
Я быў бы усяго рухомай глінай.
Горш у мільён разоў ад слепаты,
Ад глухаты,
ад немай нематы
Адной цяперашняю жыць хвілінай.
Не пакідай мой ненадзейны мозг!
Ты мне не толькі разнастаіш будзень,
Ты мой адзіны непадменны мост
Паміж мінуўшчынай і тым, што будзе.
Будзь сябрам, памяць,
будзь са мной заўжды
На ўхабінах жыццёвай каляіны!
Не растрасай пражытыя гады,
Не занядбай ніводнае хвіліны.
Хай пад адхон свяжак у чараты
Мае секунды гоніць, быццам смецце.
Яны мае, пакуль са мною ты,
Хаця даўно іх і няма на свеце.
І я не толькі той, якім усе
Сягоння бачаць — трыццацігадовы
Чыноўнік у якуцкім кажусе
З кватэрай - на траіх - двухпакаевай:
Нібы мільён матрошак, ува мне
Усе мае былыя варыянты -
Старанны вучань, сціплы піянер,
Свае героі, геніі, вар’яты...
Я не магу ўявіць, што іх няма:
Яны нібыта там, дзе пагубляў іх -
З раменнаю папружкай ля гумна,
З пабітым чамаданам на вакзалах...
Вунь той, з калматым чубам маладым
Ды галавой пусценькаю, бы клунак,
Ідзе па лузе, восенна-рудым,
Перажывае першы пацалунак.
Другі - ці то “ура”, ці то “буга”.
Лье у сябе - адкуль бярэцца сіла?
Ў вачах па маці жоўтая туга,
А у руцэ - чарнічнае “чарніла”.
Яшчэ адзін - найболей мілы мне:
Скірован позірк на прабірку бруду;
То знікне, то ізноў душу кальне
Слуп залаты за гэтую атруту...
Вазьму білет на першы самалёт,
Ды пааб’еду ўсіх сваіх малодшых:
З тым - памалоць, усеўшыся на плот,
Таго - дубцом,
таму - пазычыць грошы...
VI
Свой час у кожнага, асобны час.
Калі аглядваюся,
дні свае
Ператрасаючы, нібы анучы,
Як мне тады дыхання не стае,
Як мне тады агідна і балюча!
Мне шмат чаго прырода не дала
З таго, што іншым дастаецца проста:
Слановай моцы, зоркасці арла,
Бясстрашша льва, жырафавага росту.
У дваццаць год без пуху на губе,
Падлетак у пабітых акулярах,
Да гневу ненавідзячы сябе,
Я быў такім жа, як і ўсе, у марах!
Як не хацеў я адставаць ад тых,
Хто меў і сілы, і прывабства досыць!
Як я не ўмеў магчымасцей сваіх
З жаданнямі сваімі суадносіць!
Мне “хлопчык, гэй!” заўжды крычалі ўслед.
Як загырчу ў адказ наўмысным басам!
Мне не давалі ў крамах цыгарэт,
А я ўжо смагу запіваў не квасам.
Ад усяночных карт і тытуню
Як галава пакутвала, бывала,
Нібы яе начынне ў парахню
Мая бязлітаснасць ператварала.
Не ў тым бяда, што грошы прапіваў,
Што час губіў на глупства, ілюзорнасць,
А ў тым,
што у самім сабе таптаў
Так і не здзейсненую непаўторнасць.
Не мог уцяміць розум прасцяка,
Што ўсе мае цялесныя заганы
Не як для хлопца - як для мастака
Былі маёй удачай нечуванай.
... Там, дзе ў душы калісьці спеў нарыў,
Сягоння - ні нарыву, ні парыву.
Старэў, цішэў, лагоднеў калектыў,
А я не выдаваўся з калектыву.
Як іншы люд - набыў таго-сяго;
Сям’я, кватэра, чыстая анкета.
Як ува ўсіх...
І што цяпер свайго,
Пра што цяпер я раскажу сусвету?
VII
Як цяжка са старымі сябраваць...
Як цяжка са старымі сябраваць,
Любіць іх і ўвесь час за іх баяцца,
Штодзённую трывогу прыкрываць
Расхрыстанай усмешкаю паяца!
Гляджу ў палонкі, родныя да слёз,
А ў сэрцы грозна прадчуванне спее,
Што недалёкі той сівы мароз.
Які навекі іх блакіт завее.
Яшчэ цяжэй пісаць лісты здалёк
І заміраць, не дапісаўшы сказу,
Ад страху, што ўсяго адзін радок
Назаўтра прыімчыць замест адказу.
З дзяцінства я цягнуўся да старых,
Не разумеў з-за глупства маладога,
Што прыкіпеўшы -
мне праводзіць іх
У найцямнейшую за ўсе дарогі.
Я не шкадую ні аб чым, о не!
Дабром парад і чуласцю душэўнай
Яны авансам заплацілі мне
За пахавальны боль і галашэнне.
Я нат шчаслівы ад таго, што я
Сваёй няўважліваю маладосцю
Дадаў мо некалькі хвілін жыцця
Тым, хто сягоння дрэмле на пагосце.
І ўсё ж, калі мне ўдасца дацягнуць
Да сівізны, і прыйдзе поўны маю -
Перш чым яго да сэрца прыгарнуць,
Я гэты верш спачатку прачытаю...
VIII
Усё часцей смерць бачу я вакол
Усё часцей смерць бачу я вакол.
Я не аб тым, што смерці стала болей:
Пасля вайны на наш галодны стол
Гаротных трун стаўлялася даволі.
Я не пра тое -
смерць заўжды была,
Ды я не заўважаў яе малечай.
У сорак шостым бабка адышла
Звычайнаю дарогай чалавечай.
Не ўспомню бабкай труны ніяк,
Нібыта вочы нават не глядзелі,
Адно запала ў памяць:
кіслы смак
Крупені той, што на памінках елі.
Калі было мне васемнаццаць год,
На шахце аднакласнік мой загінуў.
Але шнара і гэты эпізод
На памяці юнацкай не пакінуў.
Цяпер на смерць, нібыта іншы зрок,
Цяпер яна мяне не абмінае.
То так, то сяк, то зблізку, то здалёк
Тактоўна аб сабе напамінае.
То спадцішка у думкі прашмыгне,
То аблавушыць весткай не найлепшай.
То у якуцкім гразкім тумане
Штурхне пад рэбры фараю аслепшай,
То ясным днём перад тваім таксі
Картэж жалобны незнарок урэжа.
Галосяць там - і сам хоць галасі,
Бо забаронены абгон картэжа.
Яшчэ нібыта я і малады,
Ды кроў у жылах ад намёкаў стыне.
Няўжо да кожнага ў мае гады
Яна прыходзіць з жартачкамі з тымі?
Ці, можа, то сігнал:
спяшайся, брат!
Час не марнуй на дробязнае, хлопец!
Яго ў цябе не так ужо і шмат,
Глядзіш - на велічнае і не хопіць...
IX
Што мною зроблена за трыццаць год?..
Што мною зроблена за трыццаць год?
Ідзе да схілу лета,
блізка восень,
А на маім загоне - недарод,
Больш пустазелля ў полі, чым калосся.
Калі судзіць мяне за неўраджай,
Я, верагодна, змог бы апраўдацца:
На неспрыяльны звышдажджлівы май,
На звышзасушлівы Пятрок спаслацца.
Я мог бы ўспомніць, кажучы прасцей,
Як з трыццаці пятнаццаць год, не меней
Не меў прытулку для сваіх касцей,
Па інтэрнатах лепшы час разменьваў.
Але навошта памяць варушыць?
Не мае сэнсу, брат Янук, не мае.
Смерць не пытае, што хацеў зрабіць,
І што зрабіў - таксама не пытае,
Як не дапытваецца студзень-кат,
Што недароблена, у селяніна,
А зацярушыць стынню далягляд -
І у нядбалага скаціна гіне.
Чакай, пакуль вясна твой змые грэх,
Жыві на тое, чым памогуць людзі!..
Мне на падмогу спадзявацца - смех.
Ды і другой вясны ў мяне не будзе.
Дай часу, смерць! Спыні сваю касу.
Я не прашу ў цябе яго занадта.
Каб зноў сваю засеяць паласу -
Хачу убраць да кожнага зярнятка.
Дай часу, смерць, хаця б зарыфмаваць -
Не трэба лепшага мне аздаблення -
Усё, што за трыццаць год я змог прыдбаць -
Да кожнай кроплі кожнага сумнення.
Дай абысці загон з кутка ў куток,
Каб незаўважаным на голай пожні
Ніводзін не застаўся каласок,
Хаця, я знаю, з зернем і не кожны.
Дай часу, смерць, раз не дае жыццё,
На самую апошнюю работу -
Змалоць на жорнах горкае асцё
І горкі хлеб спячы з свайго ўмалоту.
Х
Ёсць край, якому вінен ты без меры
Час не спыняецца на перадых
Ні яснай ноччу, ні у поўдзень шэры.
Пакуль пісаў пра трыццаць год сваіх -
Трыццаць другі пастукаўся у дзверы.
Усё хутчэй чыесьці абцугі
Грызуць мой час з бязлітаснасцю звычнай.
Імкліва тлее мой трыццаць другі
Сухенькай цыгарэткай загранічнай.
Дык будзь жа спадарожнікам маім,
Былы мой вораг - катаржная праца,
Адзіны спосаб лёсу не паддацца,
Адзіны спосаб да змагання з імі!
Хай той адрэзак, што мне жыць яшчэ,
Ідзе не ў роспачным чаканні ўдару.
Хай разам з потам кроў з мяне цячэ:
За бесклапотнасць колішнюю кара.
Няма ратунку ад канца.
Але
Ёсць край, якому вінен ты без меры,
Ёсць стол у краі тым
і на стале
Пяро тваё ды белы стог паперы.
Хай хвошча дождж і рвуць лісткі вятры,
Хай б’е маланка -
не крычы “даволі!”
Жыві сталом і на стале памры,
Як маці некалі - на жытнім полі...
XI
Будзь на зямлі маёй душы працягам...
Мой любы сын, майго жыцця працяг,
Далёкі час, калі цябе апаліць,
Што ўсе мы на сваёй зямлі ў гасцях,
І ты пачнеш гартаць таропка памяць.
Шчэ доўга быць, маленькі мой, малым.
Дзявочым пацалункам агнявым
Яшчэ няскора вусны пасалодзіш...
Ты з сённяшнім трыццаць адным маім
У дваццаць першае стагоддзе ўвойдзеш.
Чужы сусвету у жывым шаблон,
І ты - не я, павек не будзеш мною,
Не паўтарэнне ты маё сляпое,
Твой час інакшы,
а стварае - ён.
Жыві, як трэба, лепш, чым я, жыві,
Хай нат не сніцца у тваім стагоддзі,
Як захлыналася маё ў крыві,
Як шкодзілі сабе мы і прыродзе.
Усё маё, што я з сабой нашу,
Мне браць з сабой - каштоўнае, благое.
Ах, я б аддаў табе сваю душу,
Калі б ты мог ёй даць жыццё другое.
Не пасаромеўся б я, хлопчык мой,
Яе ніводнай хібы і заганы,
Ні тых учынкаў, што у беднай ёй
Як найглыбей шмат год таму загнаны.
Калі б дазволіў бог ці сатана,
Аддаў бы, сын, сваю душу табе я,
Каб маладымі вуснамі яна
Дагаварыла ўсё, што не паспею,
Каб ты ў стагоддзя новага прасцяг
Ішоў пад бацькавым суровым сцягам.
Мой любы сын, жыцця майго працяг,
Будзь на зямлі душы маёй працягам!
/Маладосць. Мінск. №10. 1973. С. 91-96./
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 81-100./
.png)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz