ЎЎЎ Цыля Якуцкер. Казачнік Бэндзік-Вераў ды Якуція. Койданава. "Кальвіна". 2020.

 

 

                                               ЫТТАР, КУОСКА УОННА КУТУЙАХТАР

    Хаһан эрэ ыттар уонна куоскалар бииргэ олорбуттар. Арай биирдэ ыттар куоракка суукка киирэр буолбуттар. Ыраах барыахтаахтар, оттон суолга туох буолбата баарай? Онон бэйэлэрин дворян буолалларын туоһулуур паспордарын куоскаҕа туттарарга быһаарбыттар.

    — Буоллун даҕаны, —ньаабынаабыт куоска — үчүгэй, кистиэм.

    Ыттар боруогу ойон тахсааттарын кытта, куосканы билэ-көрө сатыыр идэтэ тулуппатах. Кини тэрэппиискэҕэ сууламмыт паспордары ылан болҕомтолоохтук көрөттөөн барбыт Паспордар кыратык сиигирбиттэрин, көлөһүннүрбүттэрин көрөн, оһоххо куурдаталыы уурбут.

    Хантан да кэлбиттэрэ биллибэтэх, кутуйахтар дыгыйан кэлбиттэр уонна паспордары кэбийэн кэбиспиттэр.

    Ыттар куораттан төннүбүттэр уонна паспордары ылбатахтар. Үйэ-саас тухары дворян тутула сүттэҕэ ол!

    Онтон ыла ыттар куоскалары эккирэтэллэр, оттон куоскалар — кутуйахтары.

                                                                            --------

                                                            ТУРААХ УОННА РАК

    Тураах өрүс үрдүнэн көтон иһэр уонна дааҕыргыыр, ол саҥатыттан уйатыгар сытар рак уһуктубут. Биэрэккэ сыылан тахсыбыт, дьиктиргээбиттии хараҕын муҥунан көрбүт уонна ыйыппыт:

    — Тураах, эн бу туох айдаанын түһэрдиҥ?

    — Мин тоҕо айдаарбат буолуохпунуй? Сааһы сааһаабыт, сайыны сайылаабыт уйам тобус-толору бөх буолбут.

    — Билигин эн ханна көтөн иһэҕин?

    — Саҥа уйаны көрдүү.

    — Ээ, ньаадьыа, бэйэҕии таах эрэйдиигин. Эн саҥа да уйаны сыыһырдыаҥ.

    Василий Еремеев,

    тылбаастара.

    /Бэлэм буол. Якутскай. № 102. Ахсынньи 21 к. 1975. С. 4./

 

 

    Борис Бендик-Веров

                                                КУМААРДАР УОННА ЭҺЭ

                                    (БЕЛОРУСЬ НОРУОТУН ОСТУОРУЙАТА)

    Эһэ кэлэн бадарааҥҥа сыппыт уонна үгүс кумаары илдьи ныһыйан кэбиспит.

    Бары бадарааннартан кумаардар котөн кэлбиттэр, аймаммыттар, дыыгыпаспыттар. Баһылыктара буолуо, эһэҕэ биирдэра эппит:

    — Тыатааҕыа, эн тоҕо биһиэхэ бадарааҥҥа, кэллиҥ? Тоҕо итиччэ үгүс бырдаҕы өлөрдүҥ? Тыннаах эрдэххинэ, бара оҕус!

    Эһэ саҥаны истэр, көрө сатыыр даҕаны, тугу да көрбөт. Өссө үчүгэйдик сыныйан одууласпыт уонна кумаар сэриитин дьэ таба көрбүт. Хахыйаҕы, силистэри логлу тардан ылбыт да, бокуойа суох далбаатанан киирэн барбыт. Далбаатанарыгар тугу даҕаны истибэт, хахыйаҕын бырахтаҕына чуолкайдык истэр:

    — Мантан киэр буол, инньэ гымматаххына, куһаҕан буолуо.

    Кыйахаммыт эһэ эмиэ хахыйаҕын эһэ охсон ылбыт уонна туох баар күүһүнэн сэниэтэ эстиэр диэри далбаатаммыт. Кумаардар киниэхэ саба түһэн, хаанын оборбуттар. Өлүөр сири ордорботохтор. Иирбит тэҥэ эһэ бадараантан куоппут. Куотан истэ, кэннигэр кумаардар дыыгынаһаллара иһиллэр:

    — Дьэ, баппаҕайдаах, сэрэн!

    В. Еремеев тылбааһа.

    /Бэлэм буол. Якутскай. № 39. Ыам ыйын 15 к. 1975. С. 4./

 

 

    Б. Бендик

                                      ТУРААХ САҺЫЛЫ ХАЙДАХ АЛБЫННААБЫТА

                                               (БЕЛОРУСЬ НОРУОТУН ОСТУОРУЙАТА)

    Чаччыгыныар биир дуупка олохсуйбут. Кини онно уйа туттубут уонна кырачааинарын таһаартаабыт.

    Ону Саһыл билэ охсубут. Дуупка кэлэн кутуругунан оонньохолообут уонна сарэнэн ыйыппыт:

    — Чаччыкы, ээ, чаччыкы, эн маннаҕын дуо?

    — Кугасчаан, маннабын, маннабын.

    — Дуунтан туһэ оҕус, мин кэрдээри гынабын.

    Онуоха Чаччыгыныар Саһылтан көрдөһөн киирэн барбыт:

    — Дуубу кэрдима, Саһылчаан. Оҕолорум олус кыралар.

    — Оччоҕо биир оҕоҕун миэхэ быраҕан кулу.

    Чаччыгыныар санаа бөҕөҕө түһэн, кырачаанын аһыннар даҕаны, атыттарын быыһыыр туһуттан, оҕотун Саһылга бырахпыт.

    Саһыл Чаччыгыныар оҕотун сиэн кэбиспит, амтаһырҕаабыт уонна хас да күн дуупка кэлэн көтөр эрэйдээҕи куттуур идэлэммит. Ол иһин Чаччыгыныар күн аайы биирдин оҕотун быраҕан испит. Уйатыгар соҕотох оҕо хаалбыт.

    Эрэйгэ ылларбыт Чаччыгыныар бүтэһигин сүтэриэн баҕарбатах. Тугу гыныан толкуйдуу сатаабыт. Ол иһин чугас ыалыгар Тураахха сүбэлэтэргэ быһаарыммыт.

    — Ыалым, мин тугу гыныахпын сөбүй? Онуоха Тураах этэр:

    — Чаччыгыныар, акаарыгын даҕаны. Эйнэхэ киһи кэлбэт ээ, Саһыл кэлэр. Аныгы кэлиитигэр киннэхэ этээр: “Дуубу төбөҕүнэн даҕаны луҥсүй, тугу да ылыаҥ суоҕа!”

    Чаччыгыныарга Саһыл эмиэ кэлбит.

    — Чаччыгыныар, дуубу кэрдэбин дуу, түһэҕин дуу?

    Оттон Чаччыгыныар киинэхэ элэктээбиттин эппиэттээбит:

    — Тугу да гын, дуубу төбөҕүнэн да лүҥсуй, аны тугу да ылыаҥ суоҕа.

    Саһыл маһы тула сүүрэкэлээбит уонна:

    — Эт эрэ, Чаччыкы, ким эчигин итинник сүбэлээтэ?

    — Атаһым үөрэппитэ.

    — Атаһыҥ кимий?

    — Хара Тураах.

    — Дьэ, бэйикэй, кинини туох да иһин бырастыы гыммаппын!

    Саһыл хонууга сүүрэн тахсыбыт, өлбүтэ буолан кубулунан сыппыт. Кинини Тураах көрөн, үчүгэйдик үттэннэн баҕарбыт. Саһыл аттыгар түһэн бастаан кутуругуттан тоҥсуйбут. Онуоха Саһыл хамсаабатах даҕаны. Аны Тураах Саһыл хараҕын тоҥсуйаары, төбөтүгэр чугаһаабыт. Онно кинини Саһыл хап гынан ылбыт.

    — Миигин эрэйдээмэ. Икки сиидэтэ ыл, истэригэр миигин олордон баран, хайаттан бырах.

    Саһыл оннук оҥорбут: икки сиидэни булан Турааҕы иһирдьэ олорпут, хайаҕа аҕалбыт уонна синдэлэри аллара үҥкүрүппүт.

    Синдэлэр хампарыйбыттар, оттон Хара тураах көҥүлгэ көппүт.

    В. Еремеев тылбааһа.

    /Бэлэм буол. Якутскай. № 47 Бэс ыйын 11 к. 1981. С. 4./

                                                                          ********

    677005 г. Якутск - 5

    улица Лермонтова, дом 77, квартира 10

    Василию Петровичу Еремееву

    107241 Москва, Уральская 19, кор. 3, кв. 77

    Б. И. Бендик-Верову

    18. 2. 75 г.

                                                        Дорогой Василий Петрович!

    Тронут Вашей высокой оценкой некоторых моих сказок. Выберите, что считаете лучшим из рукописи для издания отдельной книжки на якутском языке, мне думается такая книжка, с хорошими иллюстрациями якутских художников, представит интерес для читателей и особенно для детей.

    Рукопись “Чудесные гусли”, помимо известных Вам оценок к./наук В. И. Шевченко, профессора Л. Г. Барага имеет положительную оценку и Сергея Михалкова.

    Ваш Борис Бендик-Веров.

   /З архіву Васіля Ерамеева./ [ул. Мерзлотная 31, кв. 68, т. 26-52-21.]

 

 

                                                        КАЗАЧНІК І ПЕРАКЛАДЧЫК

    У якуцкамоўнай газеце для дзяцей “Бэлэм Боул” (“Будзь гатовы”) за 11 ліпеня 1981 г. мне трапіўся пераклад “беларускай народнай казкі “Тураах савылы хайдах албыннаабыта” (“Як варона ашукала лісу”). Праўда, у гэтай “народнай казкі” меўся аўтар — “Б. Бендик”. Гэтае прозвішча мне ні аб чым не гаварыла, бо раней яго не сустракаў сярод прозвішчаў беларускіх пісьменнікаў. Праўда, бывае, што ў якуцкім друку сустракаюцца памылкі ў перадачы некаторых прозвішчаў: прыкладам, Васіль Зуёнак у “Кыыме” за 10 снежня 1972 г. напісаны як “Василь Зауенок”, а ў “Летописе печати Якутской АССР за 1972 г.” (Якуцк, 1974) як В. Заденок. Але тут хутчэй за ўсё прозвішча было напісана дакладна. Раблю ксеракопію гэтае казкі і ўжо ў Мінску пытаюся ў навукоўцаў пра казачніка Б. Бендзіка. Але рэзультат нулявы. Вырашаю ў Якуцку звярнуцца па дапамогу да самога перакладчыка гэтае казкі Васіля Ерамеева, які працуе ў газеце “Саха Сирэ” (“Якуція”, ці больш дакладна “Зямля якутаў”), а раптам ён сам прыдумаў гэтага аўтара — “Б. Бендика”. Але гаворкі пры сустрэчы не атрымалася. Адно дазнаўся, што ў Бендзіка ёсць яшчэ і псеўданім — Вераў, ды што Ерамееў пазнаёміўся з ім у бібліятэцы імя У. I. Леніна падчас вучобы ў Маскве. Пераклад жа казкі рабіўся з рукапісу, які Б. Бендзік-Вераў даслаў Ерамееву ў Якуцк. Вельмі ж мне закарцела, хоць адным вокам, глянуць на той рукапіс. У гэтай справе вырашыла дапамагчы загадчыца аддзела літаратуры народаў Якуціі Нацыянальнай бібліятэкі Рэспублікі Саха (Якуція) спадарыня Марыя Якаўлева. Неўзабаве яна прынесла ад В. Ерамеева дзве дадатковыя старонкі рукапісу Барыса Ісакавіча Бендзіка-Верава “Цудоўныя Гуслі” ды фотаздымак артыкула “О. Тучина” з нейкае газеты пра Б. Бендзіка-Верава, з якога можна было дазнацца, што Бендзік быў знаёмы з У. Маякоўскім. Сам рукапіс прысвячаўся: “Бацьку — Ісаку Рыгоравічу Бендзіку, які расказаў мне шмат беларускіх казак і легенд ды прывіў любоў да фальклору”. У прадмове да рукапісу кандыдат гістарычных навук “В. И. Шевченко” піша, што “кніга беларускіх народных казак “Цудоўныя гуслі” ў апрацоўцы Барыса Бендзіка-Верава прадстаўляе значны інтарэс і ўносіць каштоўны ўклад у фальклор. Частка казак ім запісана ад сваякоў, сялянаў вёскі Слабодка Магілёўскай вобласці... Асабліва, на мой погляд, неабходна выдзеліць казкі: “Жураўліны падарунак”, “Стары журавель”, “Цудоўныя гуслі” ды “Таямніца Петруся”...

    З гэтага раблю выснову, што беларускія народныя казкі: “Ыттар куоска уонна кутуйахтар” (“Сабака, кошкі і мышкі”), “Тураах уонна рак” (“Варона і рак”) у перакладзе В. Ерамеева (“Бэлэм Буол” 21 снежня 1975 г.) пэўна таксама з рукапісу Б. Бендзіка-Верава.

    Ужо зараз па прыездзе ў Мінск вырашыў параўнаць бібліяграфію твораў Я. Коласа, змешчаных у энцыклапедычным даведніку “Беларускія пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік” (т. III., Мн., 1994 г.) з той, што ўдалося адшукаць у якуцкай перыёдыцы. Дык на старонцы 360 нечакана сустрэў прозвішча Б. Бендзіка-Верава, які быў перакладчыкам твораў Я. Коласа на рускую мову. Тут жа вырашаю паглядзець і бібліяграфію Я. Купалы (а мо і яго ён перакладаў) у тым жа даведніку. Але Б. Бендзіка-Верава не знайшоў, адно толькі сустрэўся нейкі перакладчык “Бенедикт Б.” Ды з Купалам значна лягчэй, бо існуе.“энцыклапедычны даведнік “Янка Купала” (Мн., 1986 г.) і на маё шчасце там знайшоўся артыкул Я. Саламевіча: “Бендзік-Вераў Барыс Ісакавіч (н. 1908), рускі сав. журналіст, перакладчык. З К.(упалам) пазнаёміўся вясной 1934 у Маскве ў выд. “Федерация”. Пер. на рус. мову вершы К.(упалы) “Як у лесе зацвіталі...” (“Юный товарищ”, Смоленск, 5.10.1927; “Красная ніва”, 1929, N 42), “Песня” (“Каб была я перапёлкай”), “Было гэта...” (“Колхозный активист”, 1935, N 19-20, тут і арт. Б.(ендзіка) - В.(ерава) “Янка Купала”), “З новай думкай” (“Вечерняя Москва”, 26.10.1939), “Ты з Заходняй я з Усходняй” (“Огонек”, 1940, N 25) і інш. (стар. 88). Пры параўнанні вершаў Я. Купалы перакладзеных Б. Бендзікам-Веравым ды “Бенедиктом Б.” выяўляецца, што гэта адна і тая ж асоба. Тэлефаную да I. У. Саламевіча, але той наконт рукапісу нічым дапамагчы не змог, адно сказаў, што Б. Бендзік-Вераў памёр.

    Ужо карыстаючыся знойдзенай бібліяграфіяй, даведваюся, што Барыс Бендзік-Вераў зямляк Яўгена Мазалькова, што Я. Колас даваў яму рэкамендацыю ў Саюз савецкіх пісьменнікаў у 1943 г., што ён быў складальнікам кнігі “Беларусь в огне” (М., 1943) (Бендик-Веров Б. “Рекомендация” — “Сельская газета”, 13 кастрычніка 1982).

    Але адказу на тое, ці выходзіў рукапіс Б. Бендзіка-Верава “Цудоўныя гуслі” асобнай кнігай пакуль няма.

    Алесь Баркоўскі

                                                                          ********

                                                     СКАЗОЧНИК И ПЕРЕВОДЧИК

    В якутоязычной газете для детей «Бэлэм Боул» («Будь готов») за 11 июля 1981 г. мне попался перевод «белоруской народной сказки “Тураах саһылы хайдах албыннаабыта”» («Как ворона обманула лису»). Правда, у этой «народной сказки» имелся автор – «Б. Бендик». Эта фамилия мне ни о чем не говорила, ибо раньше ее не встречал средь фамилий белорусских писателей. Правда, бывает, что в якутской печати встречаются ошибки в передачи некоторых фамилий: например, Василий Зуёнак в «Кыыме» за 10 декабря 1972 г. написан как «Василь Зауенок», а в «Летописи печати Якутской АССР за 1972 г.» (Якутск, 1974) как В. Заденок. Но здесь, скорее всего фамилия была написана правильно. Делаю ксерокопию этой сказки и уже в Минске спрашиваю у сведущих про сказочника Б. Бендика. Но результат нулевой. Решаю в Якутске обратится за помощью к самому переводчику этой сказки Василию Еремееву, который работает в газете «Саха Сирэ», а вдруг он сам придумал этого автора – «Б. Бендика». Но разговора при встрече не получилось. Одно разузнал, что у Бендика есть еще и псевдоним - Веров, и что Еремеев познакомился с ни в библиотеке имени В. И. Ленина во время учебы в Москве. Перевод же сказки делался с рукописи, которую Б. Бендик-Веров прислал Еремееву в Якутск. Очень же мне захотелось, хоть одним глазом, глянуть на ту рукопись. Этому делу решила помочь заведующая отделом литературы народов Якутии Национальной библиотеки Республики Саха (Якутия) госпожа Мария Яковлева. Вскоре она принесла от В. Еремеева две начальные страницы рукописи Бориса Исааковича Бендика-Верова «Чудесные Гусли» и фотоснимок статьи «О. Тучина» из какой-то газеты про Б. Бендика-Верова, из которого можно было узнать, что Бендик был знаком с В. Маяковским. Сама рукопись посвящалась: «Отцу - Исааку Григорьевичу Бендику, который рассказал мне много белорусских сказок и легенд и привил любовь к фольклору». В предисловии к рукописи кандидат исторических наук «В. М. Шевченко» пишет, что «книга белорусских народных сказок «Чудесные гусли» в обработке Бориса Бендика-Верова представляет значительный интерес и вносить ценный вклад в фольклор. Часть сказок им записана от родственников, крестьян деревни Слободка Могилевской области... В особенности, на мой взгляд, необходима выделить сказки: «Журавлиный подарок», «Старик и журавль, «Чудесные гусли» и «Тайна Петруся»...

    Из этого делаю вывод, что белорусские народные сказки: «Ыттар куоска уонна кутуйахтар» («Собака, кошки и мышки»), «Тураах уонна рак» («Ворона и рак») в переводе В. Еремеева («Бэлэм Буол» 21 декабря 1975 г.) скорее всего также из рукописи Б. Бендика-Верова.

    Уже по приезду в Минск решил сравнить библиографию произведений Я. Коласа, опубликованную в энциклопедическом справочнике «Беларуские пісьменнікі. Біябібліяграфічны слоўнік» (т. 3, Мн., 1994 г.) с той, которую удалось отыскать в якутской периодике. Так на станице 360 неожиданно встретил фамилию Б. Бендика-Верова, который был переводчикам произведений Я. Коласа на русский язык. Тут же решаю посмотреть и библиографию Я. Купалы (а может и его он переводил) в том же справочнике. Но Б. Бендика-Верова не нашел, одно только встретился какой-то переводчик «Бенедикт Б.» Но с Куполой значительно легче, ведь имеется «Энцыклапедычны даведнік “Янка Купала”» (Мн 1986 г.) и на мое счастье там нашлась статья Янки Саламевича: «Бендик-Веров Борис Исаакович (р. 1908), русский сов. журналист, переводчик. С К. познакомился весной 1934 в Москве в изд. «Федерация». Перевел на рус. язык стихотворения К. “Як у лесе зацьвіталі...” («Юный товарищ», Смоленск, 5. 10. 1927; «Красная нива», 1929, № 42), “Песьня” (“Каб была я перапёлкай”), “Было гэта...” («Колхозный активист», 1935, № 19-20, тут и ст. Б. - В. «Янка Купала»), “З новай думкай («Вечерняя Москва», 26. 10. 1939), “Ты з Заходняй я з Усходняй («Огонек», 1940, № 25) и др.». (стр. 88). При сравнении стихотворений Я. Купалы переведенных Б. Бендиком-Веровым и «Бенедиктом Б.» выявляется, что это одно и то же лицо. Звоню Я. Саламевичу, но он насчет рукописи ничем помочь не смог, одно сказал, что Б. Бендик-Веров умер».

    Уже пользуясь найденной библиографией, узнаю, что Борис Бендик-Веров земляк Евгения Мозолькова, что Я. Колос давал яму рекомендацию в Союз советских писателей в 1943 г., что он был составителем книги «Беларусь в огне» (М., 1943) (Бендик-Веров Б. «Рекомендация» - «Сельская газета», 13 октября 1982).

    Но ответа на то, выходил ли рукопись Б. Бендика-Верова «Чудесные гусли» отдельной книгой пока нет.

    Алесь Баркоўскі

    /Літаратура і Мастацтва. Мінск. № 6. 9 лютага 1996. С. 12./

 

 

                                           МИНСКЭЙТЭН СОНУННААХ БАКЫАТ

    Бу куннэргэ А. С. Пушкин аатынан национальнай библиотека научнай саалатын улэһитэ Мария Егоровна Яковлева открытканы уонна Александр Барковскай (омугунан белорусь) “Літаратура і Мастацтва” хаһыакка “Сказочник и переводчик” диэн ааттаан таһаартарбыт ыстатыйатын ксерокопиятын тутта.

    Белорустар биир суруйааччыларын үтүө аата төннүбутугэр “Бэлэм буол” хаһыат (билиҥҥитинэн “Кэскил” оҕо хаһыата) көмөлөспүтүгэр махтал истиҥ тылларын анаабыттар, умнуллубут суруйааччылара Борис Бендик-Веров “Чудесные гусли” рукопиһа тусна кинигэнэн тахсар буолбутун иһитиннэрбиттэр.

    “Бэлэм буол” 1981 сыллаахбиир нуөмэригэр Борис Бендик—Веров (“Чудесные гусли” хомуурунньугуттан Василий Еремеев сахалыы тылбааһынан) “Тураах саһылы хайдах албыннаабыта” диэн остуоруйатын бэчээттээбитэ. Остуоруйа аата, суруйааччы аата библиографическай ыйынньыктарга киирбитэ. Онон республикатааҕы оҕо хаһыата белорусь норуотун суруйааччытын үтүө аати дойдутугар төннөрүгэр көмөлөстө.

    Бэйэбит имформ.

    /Саха Сирэ. Дьокуускай. № 43. Кулун тутар 5 к. 1996. С. 1./

 

                            /Янка Купала. Энцыклапедычны даведнік. Мінск. 1986. С. 88./

 

                                  /Янка Купала. Энцыклапедыя. Т. 1. Мінск. 2017. С. 125./

 

 

                                                                                 1973

    8 мая. Заходзіў цікавы чалавек — Барыс Бендзік-Вераў. Цяпер ён масквіч. а да вайны жыў у Мінску. У 20-я гады ўваходзіў у рускамоўнае літаратурнае аб’яднанне “Звенья”. якое скдадалася з маладых рабочых-гарбароў, што працавалі на Ляхаўцы, на гарбарным заводзе “Бальшавік”. Расказваў, як яны наведалі Маякоўскага, які прыязджаў у Мінск для выступлення перад чытачамі і жыў у гасцініцы “Еўропа”.

    — Сустрэў нас не надта ветліва, можа, таму, што мы, мінскія паэты. зарана прыйшлі. Ён яшчэ спаў, таму і раскрычаўся. Было, праўда. ужо гадзін дзесяць раніцы. Мы сціпла павярнуліся і пакінулі апартаменты “Еўропы”. Разумелі: лепшы пралетарскі паэт!

    —Лефавец, — паправіў я.

    — Але я не па гэтым пытанні, — не ўдаючыся ў спрэчкі. працягваў госць. — Ведаеце, у канцы 1942 года, у Маскве. я часта заходзіў у рэдакцыю сатырычнага плаката “Раздавім фашысцкую гадзіну”. Рэдакцыя месцілася ў будынку газеты “Известия”. Там, на Пушкінскай плошчы. у цесным коле сяброў-беларусаў, кожны дзяліўся сваімі задумкамі і планамі, адбіраліся вершы і апавяданні для перакладаў на рускую мову. Я прапанаваў сабраць усё лепшае, напісанае пра вайну беларускімі паэтамі. уключыць партызанскі фальклор і выдаць у перакладзе на рускую мову. Маю прапанову ўхвалілі. Рэдактарам будучай кнігі прызначылі Пятра Фёдаравіча Глебку. Я з імпэтам узяўся за працу. Перакладаў вершы Якуба Коласа. Петруся Броўкі, Максіма Танка. Пятра Глебкі і іншых. Апрацоўваў партызанскі фальклор. Уключыў лепшае. што пераклалі Міхаіл Галодны. Сяргей Гарадзецкі, Мікалай Рыленкаў...

    — А Янку Купалу не ўключылі?

    — Ды. ведаеце, з ім тады не ўсё было зразумела.

    — А што такое?

    — Ды я і сам не ведаю, — Бендзік-Вераў зрабіў паўзу і зноў пачаў пра сваё: — Дык вось нарэшце зборнік быў гатовы, і я пайшоў у інтэрнат Акадэміі навук СССР па вуліцы Горкага, дзе пражываў Глебка. Яго я застаў за пісьмовым сталом, ён быў у гімнасцёрцы з франтавымі пятліцамі. Я паклаў на стол папку і стаў прыспешваць Пятра Фёдаравіча хутчэй прыступіць да разгляду рукапісу. Пётр Фёдаравіч трымаў спакой:

    — Перш чым пераходзіць да справы. падмацуем свае сілы снеданнем. — Падышоўшы да салдацкага куфэрка. дастаў адтуль невялікі кавалак сала і акрайчык хлеба і сказаў: — Гэты далікатэс мне землякі-партызаны ў падарунак прыслалі.

     Я прачытаў чатырохрадкоўе з верша Глебкі “Родны хлеб”:

                                                                  Вовеки будь

                                                                  благословенным,

                                                                  Хлеб трудных

                                                                  партизанских дней,

                                                                  Неквашенный,

                                                                  непосоленный,

                                                                  Хлеб Белоруссии моей.

    Нарэшце, падсілкаваўшыся, мы прыступілі да абмеркавання рукапісу.

    Пільна абдумвалі кожны радок, горача спрачаліся.

    Да позняга вечара абмяркоўвалі рукапіс. Скончыўшы работу, пачалі думаць, а як усё ж такі назваць будучую кнігу. Адна за другой узнікалі назвы: “Война народная”, “С тобой, Беларусь”, “Беларусь непокорённая» і шмат іншых, але ўсе яны не вычэрпвалі поўнасцю зместу зборніка.

    Разгаварыліся пра партызанскі рух, які ахапіў усю Беларусь, пра падпольныя партыйныя арганізацыі, пра спаленыя фашыстамі вёскі і сёлы... І тут неяк сама сабой і нарадзілася назва — “Беларусь в огне”.

    Сказаўшы гэта, мой суразмоўца выняў з кішэні невялічкую, памерам у далонь, кніжачку з беларускім арнаментам на вокладцы. “Беларусь в огне”, — прачытаў я. 1943 год выдання. Выдавецтва “Молодая гвардия”. Пагартаў гэты рарытэт.

    — Падарыць не магу — адзіны экзэмпляр. Вось каб перавыдаць!

     — А ў выдавецтва звярталіся?

     — Хачу звярнуцца.

    — Трэба выдаць, — падтрымаў я, — і ў “Молодой гвардии”, і ў нас.

    /Полымя. № 8. Мінск. 2011. С. 18-19./

 

ЎЎЎ Давідзія Галчэня. Глумлівы Верабей у Якутыі. Койданава. "Кальвіна". 2020.

    Алена Якаўлеўна Лебенбаўм – нар. 5 чэрвеня 1967 г. у абласным месьце Берасьце /на ідыш בּריסק або Brisk/ БССР (СССР), і зразумела, у “амаль жабрачай”, як пішуць біёграфы, габрэйскай сям’і Якава Моўшавіча (сьлюсар у ЖЭК) і Ніны Львоўны (мантажніца і швачка) Лебенбаўмаў.

    Вучылася у сярэдняй школе № 20, музычнай вучэльні ў Берасьце, а ад 1983 г. ў Ленінградзкім тэатральным інстытуце /ЛГИТМиКе/ па клясе Ісака Штокбанта (скончыла ў 1988 г.). Са студэнцкіх гадоў пачала працаваць у Ленінградзкім тэатры музычнай пародыі “БУФФ”.

    У 1991 г. выступіла з блазнаваньнем на конкурсе акцёрскай песьні імя Андрэя Міронава, дзе атрымала прыз сымпатый гледачоў. У 1993 г. атрымала Гран-пры, адмысловы прыз 1-га каналу і прыз глядацкіх сымпатый на Ўсерасійскім конкурсе “Ялта-Масква-Транзыт”. Пасьля гэтага конкурсу Алена Верабей перайшла на эстраду і пачала браць удзел у праграме “Аншляг”. Творчы псэўданім Алены Лебенбаўм мае наступнае тлумачэньне: з аднаго боку, слова “верабей” выдатна адлюстроўвае няўрымсьлівы тэмпэрамэнт артысткі, а яшчэ Алена з дзяцінства любіць сьпявачку Эдыт Піяф, прозьвішча якой з францускай мовы перакладаецца як “верабей”.

    Неаднаразова была ляўрэатам Усерасійскіх конкурсаў артыстаў эстрады - “Гіт-парад Астанкіна” (1995), “Кубак гумару” (2002).

    Здымаецца ў кіно: 1990 “Бакенбарды”; 1993 “Страсьці па Анжаліцы”; 1998 “Цела будзе аддадзенае зямлі, а старшы мічман будзе сьпяваць”; 2000 “Старыя песьні пра галоўнае. Постскрыптум”; 2001 “Вуліцы пабітых ліхтароў. Мянты-3”. Сэрыя “Дамавік” - Ларыса; 2004 “Афрамасквіч” - настаўніца Жэні; 2004 “Апэрацыя “Энікі-Бэнікі”; 2004 “Элька” - Чайка (агучваньне); 2005 “Дванаццаць крэслаў” - Фіма Собак; 2005 “Асьцярожна, Задаў!”; 2005 “Дыямэнты для Джульеты”; 2005 “Гэта ўсё кветачкі” - Інга; 2006 “Першы хуткі” - бясталентная акторка; 2006 “Бедная малеча" - Кікімара; 2007 “Каралеўства крывых люстэркаў”; 2007 “Першы дома” - сяржант міліцыі; 2008 “Залатая рыбка” - Залатая рыбка; 2010 Салдаты і афіцэры - мноства роляў; 2010 “Марозка” – Марфушка.

    Восеньню 2006 года Лебенбаўм пабывала з гастролямі ў Рэспубліцы Саха (Якуція). Журналістка газэты “Якутск вечерний” Люба Талсціхіна зазначыла: “Між іншым, па-за сцэнай Алена зьменьваецца да непазнавальнасьці. З крывалапай “брыдкай качкі”, якая робіць няўяўныя морды, ператвараецца ў прыемную, даволі сымпатычную маладую жанчыну”. На журналісцкае пытаньне: - “А калі раптам сыдзеце з “Аншлягу”, напрыклад, у драматычныя ролі, вы памяняеце сцэнічны псэўданім Верабей на прыроднае Лебенбаўм? - Не, Верабей - гэта ўжо маё. Не аднімеш”. [Пра места]: - “Якуцк - сапраўдны Лас-Вегас. У параўнаньні з Мірным. Я убачыла, як здабываюць алмазы і чым яны пахнуць. Ажна вока рэжа! (За дзень да Якуцка Алена дала канцэрт у Мірным, а хто там быў, ведае: пах серавадароду ці, прасьцей кажучы, тухлых яйкаў – неад’емны атрыбут гораду)”. Таксама Алена “наведала магазын “Звязда” (там прадаюць “састарэлыя” грошы і манэты)... Парадыстка скупіла “непатрэбных” грошаў на суму больш за 4 тысячы рублёў”.

    У траўні 2011 году Лебенбаўм ізноў пабывала з гастролямі ў Рэспубліцы Саха (Якуція). Журналіст газэты “Якутск вечерний” Аляксандар Хаўрэнка зазначыў: “У сярэдзіне тыдня ў Якуцк прыляцела Верабей... На першы канцэрту тэатра імя Пушкіна сабралася каля 70% залі... Была на канцэрце і некалькі жартаў аб Якуцку: “У Якуцку не фігавыя дарогі, а супэрсучасныя нанаасфальтавае, антыцэлюлітнае пакрыцьцё”; “У самалёце капнула чымсьці на белую блюзку, вырашыла ў гасьцініцы замыць пляму. Адкрываю кран. Спачатку мне падалося, што з яго гарбата ліецца. Вось стаяла і думала, што ў гэткіх умовах прасьцей – адмыць пляму або перафарбаваць блюзку”; “Падлятаючы да Якуцка, я убачыла як разьлілася рака, убачыла хаты, якія стаяць у вадзе, і мне гэтае нагадала Вэнэцыю. “А дзе гандолы? – пытаюся я ў суседзяў. “У будынку гарадзкой адміністрацыі і ўраду сядзяць”, - адказваюць мне”. [Пра места]: У мінулы раз, калі я прыяжджала ў вас сьнегу было, як сказала бы Ганна Семяновіч, па пяты памер, па грудзі значыць. А зараз я ўбачыла тое, што называецца “лёд скрануўся”, спадары прысяжныя засядацелі. Зьявіліся сучасныя будынкі і нават раёны, хай іх не так шмат, але яны ёсьць. Места прыводзіцца ў парадак. Канечне, канцу-краю не бачна, але пачатак пакладзены. І мне падаецца, што Якуцк напоўнены не толькі вясновай цеплынёй, але яшчэ і дабрынёй. Хацелася бы пажадаць граданачальніку і ўладным людзям, каб яны на гэтым не супыняліся. І каб тое, над чым я сёньня жартавала, гэта наў-хаў з антыцэлюлітнымі дарогамі, найхутчэй у вас закончыліся і па вашым месьце была камфортна перасоўвацца на любым аўтамабілі, а не толькі на джыпе”.

    Сёньня Заслужаны артыст Расейскай Фэдэрацыі Алена Верабей жыве ў Маскве на Вараб’ёвых гарах, выхоўвае дачку Сонечку, якая нарадзілася ў 2003 годзе насуперак дыягназу дактароў, якія ставілі ёй дыягназ “бясплоднасьць”. Раней рэгулярна наведвалася ў Берасьце, дзе ў сям’і бацькоў, якія на пэнсіі заняліся “дробным” прадпрымальніцвам, выхоўвалася яе дачка Сонечка. Заўчасна спачылы дзядзька Алены Лебенбаўм (родны брат бацькі) — Яфім Лебенбаўм — быў сябрам Берасьцейскай гарадзкой арганізацыі БНФ “Адраджэньне”, выступаў за незалежнасьць Беларусі, яе дэмакратызацыю, прыхільна ставіўся да беларушчыны і, будучы прыватным прадпрымальнікам, нават матэрыяльна рэгулярна падтрымліваў утрыманьне сядзібы БНФ у Берасьці. Наогул для ўсіх Лебенбаўмаў, любоў да Берасьця і сваёй краіны былі зусім не чужыя. Ад 2010 г. бацькі Алены Верабей (Лебенбаўм) Якаў і Ніна ды сям’я малодшай сястры Натальлі жывуць разам з ёй у Маскве.

    Першы муж Алены Андрэй Кіслюк – актор тэатра “Буфф”, пражыў з ёй каля 10 гадоў. Другі муж Ігар (бізнэсмэн з Санкт-Пецярбургу), бацька яе дачкі Сафіі, якая нарадзілася 11 сакавіка 2003 года. Грамадзянскім мужам зьяўляецца гукарэжысёр Аляксандар Калішчук

    Літаратура:

*    Толстихина Л.  Воробей в Якутске. // Якутск вечерний. Якутск. 29 сентября 2006. С. 47.

    Рыўка Брыск.  Лебенбаўм. // Літоўка ды Саха. Сшытак 1. Койданава. 2011. С. 58-59.

*    Хавренко А.  Елена Воробей: “Кому смешно, тот надо мной и смеется”. // Якутск вечерний, Якутск. 20 мая 2011. С. 74.

*    Спрынчан А.  Варабей (сапр. Лебенбаўм) Алена Якаўлеўна. // Сузор’е беларускага памежжа. Беларусы і народжаныя ў Беларусі ў суседніх краінах. Энцыклапедычны даведнік. Мінск. 2014. С. 86.

    Давідзія Галчэня,

    Койданава

                                 Мая знакамітая аднакласьніца — Алена Верабей

                                                      May. 31st, 2012 at 12:12 AM

    Тэлефанавалі мне з расейскага дэпрэсіўна-крымінальнага з налётам гламуру, як кажа мой кум, каналу НТВ. Хацелі запрасіць мяне ў Маскву на здымкі перадачы, прысьвечанай 45-годдзю маёй знакамітай аднакласьніцы Алены Верабей (Лебенбаўм), якая шчыруе сёньня як артыстка парадыйнага жанру.

    Сказалі, што рэкамендавалі мяне на здымкі НТВ мае аднакласьнікі. Вядома, прыемна. І ёсьць што расказаць пра яе цікавага і сапраўды добрага (сталічныя тусоўкі і слава яе, што прыемна, не сапсавалі). Падзякаваў НТВэшнікам, але... адмовіўся. Спаслаўся на занятасьць (адказваю за арганізацыю днямі сустрэчы з беларускім гісторыкам Уладзімірам Ляхоўскім). Хоць мне і не ўпершыню здымацца на камеру, але тут, па-праўдзе, трохі штосьці яшчэ і стрымала... Дый не люблю я езьдзіць за трыдзевяць зямель, у тую Маскву! :)

    Званок стаў нагодай, каб паглядзець, што пра Ленку Верабей піша беларуская Вікіпэдыя. Выявілася — нейкае абы што на падставе матэрыялу з... Якуціі! Ну каму, як не мне, аднакласьніку, выпраўляць гэта?! :) Давялося перапрацаваць цалкам артыкул, каб было хоць штосьці прыстойнае. Што атрымалася — можна глянуць тут: Алена Верабей (Лебенбаўм).

    Адзін малавядомы, але, як мне падаецца, характэрны факт пра вельмі дружную берасьцейскую габрэйскую радзіну Лебенбаўмаў: заўчасна спачылы дзядзька Алены Лебенбаўм (родны брат бацькі) — Яфім Лебенбаўм — быў сябрам Берасьцейскай гарадзкой арганізацыі БНФ “Адраджэньне”, актыўна падтрымліваў незалежнасьць Беларусі, яе дэмакратызацыю, прыхільна ставіўся да ўсяго беларускага і, будучы  прыватным прадпрымальнікам, нават матэрыяльна рэгулярна падтрымліваў утрыманьне сядзібы БНФ у Берасьці. Наогул для ўсіх Лебенбаўмаў, любоў да Берасьця і прыхільнасьць да беларушчыны былі зусім не чужыя. І для Ленкі — таксама! На жаль, пару гадоў таму гэтая радзіна пакінула Берасьце і жывуць цяпер усе ў Маскве, у сваёй “ЗВЕЗДЫ”. :)

     /jacviah.livejournal.com/?tag=Берасьце./