ЎЎЎ 1-2. Эдуард Пякарскі. Паткановъ С. Опытъ географіи и статистики тунгусскихъ племенъ Сибири... Ч. I. СПб 1906. Сш. 2. Койданава. "Кальвіна". 2022.

ЎЎЎ 1. Эдуард Пякарскі. Паткановъ С. Опытъ географіи и статистики тунгусскихъ племенъ Сибири... Ч. I. СПб 1906. Сш. 1. Койданава. "Кальвіна". 2022.

 

 

 

    Паткановъ, С. Опытъ географіи и статистики тунгусскихъ племенъ Сибири, на основаніи данныхъ переписи населенія 1897 г. и другихъ источниковъ. (Съ приложеніемъ къ II ч. трехъ племенныхъ картъ). Часть I, выпуски 1-ый и 2-ой. Тунгусы собственно. Спб. 1906. Стр. XII + 26 +175 -+- 283. („Записки Императорскаго Русск. Геогр. Общества по отдѣленію этнографіи”. Т. XXXI, ч. I, вып. 1 и 2, подъ ред. И. И. Веселовскаго).

    Новая монография г. Патканова, посвященная географии и статистике тунгусских племен Сибири, есть только часть предпринятого автором обширного труда, который «должен состоять из шести томов, сообразно шести более важным племенным группам Сибири (палеоазиаты, тунгусы, тюрки, монголы, финны и самоеды, русские и прочие)». В этом труде «имеют быть изложены сведения касательно распределения каждой племенной группы и отдельных ее ветвей по всей территории, где они обитают, данные о численности их в отдельных районах и речных бассейнах и в целой стране в нынешнее время, и выводы из сопоставления этих данных с таковыми за прежнее время, выводы, которые могут пролить свет на характер прироста, на вопрос о вымирании и на другие явления, способствующие изменению численности отдельных племен, каковы эмиграция, ассимиляция и т. д. Кроме того, в каждом томе труда будут приведены интересные и совершенно новые данные касательно численности представителей разных языков, религий, сословий у отдельных племен с распределением их по территории Сибири, а также списки родов бродячих и кочевых инородцев с показанием их численности и мест обитания. Для полноты изложения в нем будут приведены и самые краткие сведения о занятиях, образе жизни и обычаях каждой народности.

    Чтобы географические сведения, изложенные в этом труде, сделать более наглядными, к каждому тому будет приложена племенная карта (или их несколько), на которой будут нанесены места обитания рассматриваемых народностей и целых племенных групп» (Предисловие, IX-X).

    Из приведенной цитаты читатель может усмотреть, насколько богаты содержанием имеют быть предположенные автором исследования. Имя автора служит порукою тому, что начертанный в предисловии план будет им строго выдержан на протяжении всего обширного труда. В строгом соответствии с общим планом составлены и лежащие пред нами первые выпуски монографии о тунгусах.

    Задуманный автором «первый опыт исследования в области географии и статистики туземных племен Сибири» представляет собою, в свою очередь, часть целой серии друг друга пополняющих трудов, в которую должны войти еще: «полные списки населенных мест Сибири, в которых обитают инородцы, с показанием численности в них представителей отдельных народностей» и «подробная племенная карта Сибири с обстоятельными к ней объяснениями» (Предисловие, IX).

    Главным источником для указанных трудов служил подлинный переписной материал, детально разработанный автором для достижения поставленной им себе специальной цели. Благодаря этому, автор может внести массу поправок в наши географическо-статистические и этнографические сведения о разных сибирских народностях.

    Если позволит в будущем время и место, мы еще вернемся к капитальному труду г. Патканова, дающему немало и чисто-этнографического материала. Пока же отметим допущенную автором неточность (стр. 177 вып. 2-го), будто в Якутском округе тунгусское население «почти вполне сохранило родной язык». Как на исключение, автор указывает, со слов г. Майнова, на Кангаласцев западного берега Лены, у которых «в настоящее время уже господствует якутский язык», вытесняющий и по восточному ее берегу тунгусский «не только в качестве разговорного, но и домашнего языка». По словам автора, «владеют якутским языком в качестве разговорного и все кочевые Майские тунгусы и многие другие». На основании моих личным расспросов, я должен сделать здесь существенную поправку: именно кочевые Майские тунгусы не только «владеют якутским языком», но последний сделался их родным языком, так как свой, тунгусский, они давно забыли и сами про себя говорят, что они «только по названию тунгусы, а в действительности они настоящие якуты» как по языку, так и по образу жизни. В подтверждение сказанного могу сослаться на отчет моего товарища по Нелькано-Аянской экспедиции, В. М. Ионова, который сообщает следующее:

    «Все тунгусы по Мае подверглись в большей или меньшей степени сильному влиянию якутов (объякучиванию), как в материальной обстановке, так и в языке. По верхнему течению Маи можно встретить тунгусов, плохо говорящих по-якутски, но ближе к Алдану они уже давно забыли свой родной язык и говорят только по-якутски. Здесь вся материальная обстановка до того чисто якутская, что в юрте такого тунгуса совершенно забываешь, что находишься среди тунгусов» („Изв. Общ. Арх., Ист. и Этн. при Имп. Каз. Унив.“ Т. XX, вып. 4 и 5, Каз. 1904: Поѣздка къ майскимъ тунгусамъ В. М. Іонова, стр. 166).

    Странно, что в переписной материал могла вкрасться столь крупная ошибка в определении языка, который должен быть признан родным для нескольких кочевых родов Майских тунгусов.

    Что касается бродячих Майских тунгусов, то относительно их действительно можно сказать, что они вполне сохранили свой родной язык, хотя и владеют все, за исключением немногих женщин, якутским языком, играющим роль международного при сношениях с разными народностями Якутского края.

    Эд. Пекарский

    /Живая Старина. Періодическое изданіе отделенія этнографіи Императорскаго Русскаго Географическаго Общества. Вып. IІI. С.-Петербургъ. 1906. С. 44-46./

 

 

    Эдуард Карлович Пекарский род. 13 (25) октября 1858 г. на мызе Петровичи Игуменского уезда Минской губернии Российской империи. Обучался в Мозырской гимназии, в 1874 г. переехал учиться в Таганрог, где примкнул к революционному движению. В 1877 г. поступил в Харьковский ветеринарный институт, который не окончил. 12 января 1881 года Московский военно-окружной суд приговорил Пекарского к пятнадцати годам каторжных работ. По распоряжению Московского губернатора «принимая во внимание молодость, легкомыслие и болезненное состояние» Пекарского, каторгу заменили ссылкой на поселение «в отдалённые места Сибири с лишением всех прав и состояния». 2 ноября 1881 г. Пекарский был доставлен в Якутск и был поселен в 1-м Игидейском наслеге Батурусского улуса, где прожил около 20 лет. В ссылке начал заниматься изучением якутского языка. Умер 29 июня 1934 г. в Ленинграде.

    Кэскилена Байтунова-Игидэй,

    Койданава.

 

 

    Серафим (Серовбе) Керопович Патканов (Патканян) - род. 28 июля (9 августа) 1860 г. в Санкт-Петербурге. В 1885 г. окончил естественный разряд физико-математического факультета Санкт-Петербургского университета и со степенью коллежского секретаря служил в Министерстве государственных имуществ. Получил длительную командировку в Сибирь для научных изысканий. Принимал непосредственное участие в составлении этнографической карты России. 6 февраля 1891 г. был избран действительным членом Императорского Русского географического общества. В 1905 г. он был удостоен Большой золотой медали за труд «Опыт географии и статистики тунгусских племен Сибири» и по совокупности предыдущих исследований. Умер 18 мая 1918 г. в Петрограде, Советская Россия, от голода. Похоронен в той части Смоленского армянского кладбища, которую в советское время срыли и превратили в стадион.

    Айсыта Арарацкаеня,

    Койданава

 

 

 

ЎЎЎ Ядзьвіга Бяганская. Памятнае падарожжа (Верхаянск Якуцкай АССР). Койданава. "Кальвіна". 2022.

 

    Ядзьвіга Бяганская

                                                           ПАМЯТНАЕ ПАДАРОЖЖА

                                                                        Апавяданьне

    Мар’ячан упершыню ў сваім жыцьці бачыла сапраўдныя, жывыя ружы. Яна глядзела на іх зачаравана, удыхала тонкі гаркаваты водар і шчасьліва ўсьміхалася. Ружы гэтыя ў іх таежны якуцкі пасёлак прывёз настаўнік прыродазнаўства з далёкай Беларусі, куды ён езьдзіў адпачываць улетку.

    Кветкі стаялі ў пакоі Антона Паўлавіча зусім нядоўга, усяго толькі адзін дзень. У Мар’ячан аж сэрца зайшлося ад болю, калі яна ўбачыла, як ціха паміраюць ружы, асыпаючы на абрус свае пунсовыя пялёсткі. “Не падабаецца, відаць, ім наша Поўнач”, — засмучана думала дзяўчынка.

    — Адцьвілі...— уздыхнуў Антон Паўлавіч.

    — Ага, — кіўнула галавой Мар’ячан, — адцьвілі.

    Нейкую хвіліну яны моўчкі пазіралі на паніклыя галоўкі кветак, а пасьля Антон Паўлавіч задуменна прамовіў:

    — А ведаеш, Мар’ячан, давай паспрабуем вырасьціць ружы на нашым прышкольным участку.

    Мар’ячан зьдзіўлена паглядзела на настаўніка: ці не жартуе часам Антон Паўлавіч. А пасьля сумна і безнадзейна сказала:

    — Ды хіба ў нас тут, пад Верхаянскам, будуць расьці вашы беларускія ружы? Вы забыліся, Антон Паўлавіч, пра нашу “царыцу холаду” — адвечную мерзлату.

    — Ды што нам тая “царыца холаду”! Няма такога на сьвеце, чаго б не маглі адолець людзі, — весела пабліскваючы шкельцамі сваіх акуляраў, пажартаваў настаўнік. — Быў час, калі людзі лічылі, што ў нас, на Поўначы, не можа расьці ніводная культурная расьліна. А што мы бачым сёньня? Растуць на нашай якуцкай зямлі і бульба, і капуста, а гэткую буйную ды сакавітую рэпу, як наша, і на вялікай зямлі не заўсёды ўбачыш. Хіба ты забылася, як мы на нашым прышкольным участку пачалі вырошчваць беларускую бульбу? Праўда, мы папрацавалі, пахваляваліся нямала, пакуль вырасьцілі першы ўраджай, пакуль прыручылі беларускую госьцю да нашых кліматычных умоў, але ж яна цяпер расьце, і расьце не толькі на прышкольным участку, але і на дзялянках жыхароў нашага пасёлка. І ружы беларускія ў нас зацьвітуць, калі мы гэтага вельмі захочам. Чуеш, Мар’ячан?

    Дзікая ружа-шыпшына ў нас расьце. Яна і дапаможа нам вырасьціць красуню ружу. Сёньня ж напішу сваім сябрам у Беларусь, каб прыслалі нам увесну чаранкі лепшых гатункаў ружаў — і пачнём выводзіць свой паўночны гатунак.

    Мар’ячан глядзела на настаўніка, на яго загарэлы, абветраны твар, на сівую ўскалмачаную чупрыну, на глыбокія зморшчынкі, што пасьпелі сям-там на яго абліччы пакінуць пражытыя гады, і з удзячнасьцю думала пра тое, як здорава пашанцавала іх школе з настаўнікам. Прыехаў ён сюды на працу з далёкай Беларусі, прывёз і падарыў людзям цяпло і скарбьі сваёй роднай зямлі, свайго сэрца, і ад яго добрай шчодрасьці ўсім стала весялей і цікавей жыць у гэтым далёкім таежным пасёлку.

    — Праз некалькі год мы вырасьцім на нашым прышкольным участку вялікую дзялянку ружаў, — задуменна прамовіў Антон Паўлавіч, пазіраючы праз акно на пакрытыя вечнымі льдамі вяршыні гор.

    Увосень юннаты пасадзілі ў сваёй цяпліцы некалькі кустоў шыпшыны, каб пасьля прышчапіць да іх чаранкі культурнай ружы, і пачалі рупліва даглядаць іх, а пад весну прыйшла нарэшце доўгачаканая пасылка з вялікай зямлі. Вучоныя-садаводы прыслалі юннатам не толькі чаранкі ружаў, але і насеньне розных кветак і дэкаратыўных расьлін. У пасылцы ляжала пісьмо:

    “Дарагія сябры! Мы, садаводы Беларусі, горача віншуем вас з вашым адважным і высакародным пачынам і будзем вельмі рады, калі ў вашым суровым паўночным краі зацьвітуць нашы беларускія ружы. Жадаем вам вялікіх посьпехаў у працы і вучобе і гатовы заўсёды прыйсьці вам на дапамогу”.

    — Ну, а цяпер за работу, сябры — дачытаўшы да канца пісьмо і акінуўшы сваіх вучняў вясёлым позіркам, сказаў Антон Паўлавіч.

    Мінуў час. Шмат трывог і клопату давялося перажыць юннатам, пакуль яны дачакаліся першых кветак.

    Зімавалі ружы ў цяпліцы, а летам жылі на асобнай, адведзенай для іх у зацішку дзялянцы, гаспадыняй якой была Мар’ячан. Дзялянку гэту юннаты абсадзілі дрэўцамі і кустамі, а па баках убілі спэцыяльныя калочкі, каб у любы момант над ёй можна было раскінуць палатку і захаваць ружы ад неспадзяваных капрызаў “царыцы холаду”, якая можа і сярод сьпякотнага сонечнага лета сыпануць раптам сьнегам і дыхнуць ледзяным холадам.

    Кусты ружаў год ад году дужэлі, убіраліся ў сілу і пакрыху прывыклі да суровага клімату сваёй новай радзімы. Асабліва добра адчувалі яны сябе ўлетку, калі на поўнач прыходзіла кароткае цёплае лета з яго непаўторнымі па прыгажосьці белымі начамі і сонейкам, якое ні ўдзень, ні ўночы не пакідала нябёсаў, нібы хацела аддаць зямлі сваё шчодрае жыватворнае цяпло.

    На наступнае лета юннаты высадзілі на сваю школьную дзялянку ўжо не пяць кустоў ружаў, як гэта было спачатку, а цэлую паўсотню. І калі ўсе яны зацьвілі, дзялянка ператварылася ў жывы казачны дыван, ад якога нельга было адвесьці вачэй. Якіх тут толькі не было колераў і адценьняў! Мар’ячан магла гадзінамі глядзець на гэта хараство і радавацца яму ўсім сваім сэрцам.

    — А што калі да стогадовага юбілею Ўладзіміра Ільліча Леніна мы вырасьцім на сваім прышкольным участку сто кустоў ружаў? — сказаў неяк Антон Паўлавіч.

    Юннаты з радасьцю падхапілі прапанову настаўніка. Сто кустоў? Гэта ж цэлае поле ружаў!

    Вестка пра тое, што ў невялікім таежным пасёлку на беразе паўночнай ракі Яны юннаты вырошчваюць цэлую плянтацыю ружаў, абляцела хутка ўсё навакольле. Не было цяпер таго дня, каб у школу да Антона Паўлавіча не прыяжджалі госьці з самых аддаленых куткоў. Госьці аглядалі дзівосныя кветкі, удыхалі іх тонкі гаркаваты водар, распытвалі, як ён стварыў на іх прамерзлай паўночнай зямлі такі нябачны цуд.

    — Хіба гэта я адзін? — пабліскваючы шкельцамі сваіх акуляраў, усьміхаўся Антон Паўлавіч. — Мы разам з юннатамі.

    Была самая гарачая пара лета, Антон Паўлавіч сабраў раніцай сваіх вучняў і, абвёўшы іх уважлівым позіркам, сказаў:

    — Вось што, мае дарагія сябры, за посьпехі, дасягнутыя юннатамі нашай школы, нам вылучана турысцкая пуцёўка ў Маскву.

    Ой, што тут пачалося! Воплескам і радасным воклічам не было канца. А калі дзеці крыху супакоіліся, настаўнік сказаў:

    — Падумайце добра, сябры, каго можна паслаць у Маскву, хто найбольш заслужыў узнагароду.

    З усіх бакоў пачуліся галасы:

    — Мар’ячан! Мар’ячан!

    — Я так і думаў, — усьміхаючыся, сказаў Антон Паўлавіч. — Мар’ячан наша самая старэйшая і працавітая юннатка. Яе мы і пашлем у Маскву.

    Мар’ячан, нібы ў сьне, стаяла пасярод кляса і радасна ўсьміхалася.

    А праз тыдзень яна разам з такімі, як і сама, шчасьліўчыкамі — юннатамі Поўначы, ужо сядзела ва ўтульным крэсьле самалёта і, не адрываючыся, глядзела ў акенца.

    Пад срэбным крылом самалёта праплывала зямля, яе родная, мілая сэрцу Якуція — краіна холаду, пургі, доўгай суровай зімы і кароткага лета. На тысячы кілямэтраў на яе прасторах раскінулася тайга, бяскрайнім срэбна-зялёным дываном праплывала тундра, на якой, нібы рассыпаныя шчодрай рукой каштоўныя каменьні, зьзялі пад сонцам незьлічоныя азёры. Паўнаводнымі паўночнымі рэкамі плылі караваны плытоў і суднаў. Дымілі высокія коміны заводаў і фабрык. Па вузкіх стужках шашы бясконцым патокам беглі машыны.

    — Я ніколі не думала, што наша Якуція гэткая прыгожая і вялікая. Ляцім, ляцім, а ёй і канца няма! — кажа Мар’ячан, зьвяртаючыся да свайго суседа.

    — Якуція займае сёмую частку тэрыторыі нашай Савецкай краіны.

    Мар’ячан ківае галавой, дзівіцца і зноў прыпадае да акна самалёта.

    — А адкуль жа ў цябе ружы? — заўважыўшы вялікі прыгожы букет кветак, запытаў сусед.

    — Гэта мы на сваім участку вырасьцілі, — не без гонару адказала Мар’ячан. — У нас іх цэлая дзялянка.

    — Ого! — ускінуўшы свае калматыя бровы, шматзначна заўважыў сусед. — І каму ж ты вязеш свае ружы?

    — Леніну. Юннаты даручылі мне ўскласьці іх ля Маўзалея Уладзіміра Ільліча, — адказала Мар’ячан. І яна расказала свайму спадарожніку пра Антона Паўлавіча, пра сваіх сяброў, пра тое, як яны вырошчвалі кветкі.

    [С. 2-3.]