ТРЫЦЦАЦЬ
(рэквіем)
І
Мне ўжо аднойчы шэсцьдзесят было
Мне ўжо аднойчы шэсцьдзесят было,
Хаця папраўдзе, пэўна, і не будзе;
Было, было -
аж дых пераняло,
Было, было -
агнём працяла грудзі.
Не ведаю, ці сон то быў, ці не -
Не памятаю вобразаў ніякіх,
Нібы бяздушны нехта да мяне
Падкраўся ў мораку на лапках мяккіх,
Касматым вокам сам сабе міргнуў,
Дыхнуў у твар наркознаю зімою
І мне на вуха жудасна шапнуў,
Каб паглядзець, што здарыцца са мною.
І я ўсхапіўся,
быццам з-пад зямлі,
Да голай шыі коўдру прыкамечыў,
І доўга-доўга ў вочы не ішлі
Далёкія абрысы блізкіх рэчаў,
I доўга-доўга ў мой застылы слых
З-за лесу цягнікі трубілі зычна,
Пакуль я дваццаць пяць гадоў сваіх
Зноў успрымаць не стаў,
спярша - фізічна...
Чаго чакаў ты ад маёй душы,
Начны даследчык са ступнямі з плюшу?
Якую твань з глыбінь яе, скажы,
Было цікава выцягнуць на сушу?
Жах перад смерцю?
Што ж, ты бачыў жах,
І можа, нават -
шчыра -
жах той самы,
Калі ўздрыг фіранкі -
лёсу ўзмах,
Павеў ліпнёвай ночы -
холад ямы.
Але маліў я нема ратаваць
Не ад таго - паверце мне, паверце -
Што шэсцьдзесят на цэлых трыццаць пяць
Бліжэйшыя за дваццаць пяць да смерці.
Таму жахнуўся, што пад скон жыцця
Замест яго вялікшае паловы
Адно убачыў -
пустку небыцця
Ды невялічкі вопыт хлапчуковы.
II
Прыслухайся да гулу вадаспаду!
Мне трыццаць год.
Ляцяць, ляцяць гады,
Нічым іх не задобрыш, не супыніш.
Яшчэ як быццам я і малады,
А чую ўжо - не за гарамі фініш.
Няма дарогі ўбок, няма назад.
Імгненне, стой! -
гукаю з-пад далоні;
Грыміць, грыміць імгненняў вадаспад,
Тане слабы мой голас у прадонні.
Секунда - кропля,
сто секунд - ручай,
Гадзіна - Свіслач,
суткі — Ніягара...
Трывай, душа самлелая, трывай, -
Перад табою вечнасці пачвара,
Што дадаюць, о вечнасць, дні мае
Да невычэрпнага твайго запасу?
Няўжо табе для шчасця не стае
Адно маёй жабрацкай долі часу?
Я хлеб скубу, п’ю піва ля ларка,
Жыццё то лашчыць, то за чуб цягае,
А год маіх няўмольная рака
Тым часам на уступе не сціхае,
І чым хутчэй па узросце стукачу,
Тым галасней, пакінуўшы браваду,
У тлуме побыту сабе шапчу:
Прыслухайся да гулу вадаспаду.
III
Свой час у кожнага, асобны час.
Ці прачарціла ў вашай галаве
Аднойчы думка -
быццам куля -
трасу,
Што ўсё жывое на зямлі жыве
У нейкіх розных вымярэннях часу?
Свой час у кожнага, асобны час,
Гадзіннік свой пад сэрцам носім кожны -
Цялём цяля, што выйшла на папас,
І генералісімус непераможны.
Калі не так - няўжо марудны слон
І верабей - без руху ні хвілінкі! -
Няўжо для ўліку перажытых дзён
Яны адзіныя бяруць адзінкі?
Ну, а пітон, што, зжэршы птушаня,
Гатовы дзвесце год праспаць на сонцы -
Няўжо яго істнення даўжыня
Яму здаецца, як і нам, бясконцай?
Адна адлегласць у жывых істот
Да крыку роспачы ад нараджэння
І вымяраецца не лікам год,
А тым, ці выканана прызначэнне.
І я не думаю, што матыльку,
Які, пражыўшы дзень адзін, канае,
Чагосьці не хапае на вяку -
Для ўсіх здзяйсненняў дня яму хапае.
Усім хапае часу на зямлі
На ўсе бясхітрасныя іх патрэбы -
І чарвяку, што млее ў раллі,
І птушцы злой, што гаспадарыць у небе.
Адзіны ты нібыта не жывеш -
О, чалавек, як адыходзіш рана!
Ці не таму,
што на сябе бярэш
Больш, чым прыродаю наканавана?
Табе прызначана падняць дзяцей
Ды больш ці менш падгадаваць унукаў,
А ты марнуеш час, як багацей,
На вынаходства колераў і гукаў;
Табе б на лыжах лёгкіх ці з вяслом
Піць па глытку каштоўныя хвіліны,
Ты ж за раялем,
з пэндзалем,
сцілом
Не заўважаеш, як ляцяць гадзіны.
Як хутка ты прыходзіш, немата! -
Крычыш наўзрыд і па жыцці журбуеш,
Сам дваццаць пяць на “З’явішча Хрыста”
І сорак год на “Фаўста” выдаткуеш...
Ды як бы наш не скарачалі век
Імкненні нашы і учынкі нашы,
Не памяняю іх я, чалавек,
На сон двухсотгадовы чарапашы.
IV
Я без мінулага. Яго няма:
Прапала памяць...
Я без мінулага. Яго няма.
Прапала памяць. Хвіля наплывае
І папярэднюю сабой змывае,
І не спрабуй лавіць яе. Дарма.
Няма той вёсачкі, дзе рос калісь,
Бо да яе не дасягаю вокам;
Няма і ўчорашніх пацешных ліс,
Што ў снезе барукаліся глыбокім;
Няма й цябе, раскосы мой анёл,
Бо ты на кухню адышлася ціха...
Есць толькі я ды мой пісьмовы стол -
Я на яго якраз аблакаціўся.
Гудзе тваё пытанне: жу-жу-жу...
Схапіў канец - а ўжо няма пачатку.
Бог з ім, пытаннем. Як я адкажу?
Я ж слоў не памятаю - немаўлятка...
Пайду, пайду -
не помнячы куды,
Усе сустрэчы трацячы адразу,
З адною прагай хлеба і вады,
Пакуль навек дзе-небудзь не загразну...
V
Будзь сябрам, памяць,
будзь заўжды са мной!
О памяць ясная, калі б не ты,
Я быў бы усяго рухомай глінай.
Горш у мільён разоў ад слепаты,
Ад глухаты,
ад немай нематы
Адной цяперашняю жыць хвілінай.
Не пакідай мой ненадзейны мозг!
Ты мне не толькі разнастаіш будзень,
Ты мой адзіны непадменны мост
Паміж мінуўшчынай і тым, што будзе.
Будзь сябрам, памяць,
будзь са мной заўжды
На ўхабінах жыццёвай каляіны!
Не растрасай пражытыя гады,
Не занядбай ніводнае хвіліны.
Хай пад адхон свяжак у чараты
Мае секунды гоніць, быццам смецце.
Яны мае, пакуль са мною ты,
Хаця даўно іх і няма на свеце.
І я не толькі той, якім усе
Сягоння бачаць — трыццацігадовы
Чыноўнік у якуцкім кажусе
З кватэрай - на траіх - двухпакаевай:
Нібы мільён матрошак, ува мне
Усе мае былыя варыянты -
Старанны вучань, сціплы піянер,
Свае героі, геніі, вар’яты...
Я не магу ўявіць, што іх няма:
Яны нібыта там, дзе пагубляў іх -
З раменнаю папружкай ля гумна,
З пабітым чамаданам на вакзалах...
Вунь той, з калматым чубам маладым
Ды галавой пусценькаю, бы клунак,
Ідзе па лузе, восенна-рудым,
Перажывае першы пацалунак.
Другі - ці то “ура”, ці то “буга”.
Лье у сябе - адкуль бярэцца сіла?
Ў вачах па маці жоўтая туга,
А у руцэ - чарнічнае “чарніла”.
Яшчэ адзін - найболей мілы мне:
Скірован позірк на прабірку бруду;
То знікне, то ізноў душу кальне
Слуп залаты за гэтую атруту...
Вазьму білет на першы самалёт,
Ды пааб’еду ўсіх сваіх малодшых:
З тым - памалоць, усеўшыся на плот,
Таго - дубцом,
таму - пазычыць грошы...
VI
Свой час у кожнага, асобны час.
Калі аглядваюся,
дні свае
Ператрасаючы, нібы анучы,
Як мне тады дыхання не стае,
Як мне тады агідна і балюча!
Мне шмат чаго прырода не дала
З таго, што іншым дастаецца проста:
Слановай моцы, зоркасці арла,
Бясстрашша льва, жырафавага росту.
У дваццаць год без пуху на губе,
Падлетак у пабітых акулярах,
Да гневу ненавідзячы сябе,
Я быў такім жа, як і ўсе, у марах!
Як не хацеў я адставаць ад тых,
Хто меў і сілы, і прывабства досыць!
Як я не ўмеў магчымасцей сваіх
З жаданнямі сваімі суадносіць!
Мне “хлопчык, гэй!” заўжды крычалі ўслед.
Як загырчу ў адказ наўмысным басам!
Мне не давалі ў крамах цыгарэт,
А я ўжо смагу запіваў не квасам.
Ад усяночных карт і тытуню
Як галава пакутвала, бывала,
Нібы яе начынне ў парахню
Мая бязлітаснасць ператварала.
Не ў тым бяда, што грошы прапіваў,
Што час губіў на глупства, ілюзорнасць,
А ў тым,
што у самім сабе таптаў
Так і не здзейсненую непаўторнасць.
Не мог уцяміць розум прасцяка,
Што ўсе мае цялесныя заганы
Не як для хлопца - як для мастака
Былі маёй удачай нечуванай.
... Там, дзе ў душы калісьці спеў нарыў,
Сягоння - ні нарыву, ні парыву.
Старэў, цішэў, лагоднеў калектыў,
А я не выдаваўся з калектыву.
Як іншы люд - набыў таго-сяго;
Сям’я, кватэра, чыстая анкета.
Як ува ўсіх...
І што цяпер свайго,
Пра што цяпер я раскажу сусвету?
VII
Як цяжка са старымі сябраваць...
Як цяжка са старымі сябраваць,
Любіць іх і ўвесь час за іх баяцца,
Штодзённую трывогу прыкрываць
Расхрыстанай усмешкаю паяца!
Гляджу ў палонкі, родныя да слёз,
А ў сэрцы грозна прадчуванне спее,
Што недалёкі той сівы мароз.
Які навекі іх блакіт завее.
Яшчэ цяжэй пісаць лісты здалёк
І заміраць, не дапісаўшы сказу,
Ад страху, што ўсяго адзін радок
Назаўтра прыімчыць замест адказу.
З дзяцінства я цягнуўся да старых,
Не разумеў з-за глупства маладога,
Што прыкіпеўшы -
мне праводзіць іх
У найцямнейшую за ўсе дарогі.
Я не шкадую ні аб чым, о не!
Дабром парад і чуласцю душэўнай
Яны авансам заплацілі мне
За пахавальны боль і галашэнне.
Я нат шчаслівы ад таго, што я
Сваёй няўважліваю маладосцю
Дадаў мо некалькі хвілін жыцця
Тым, хто сягоння дрэмле на пагосце.
І ўсё ж, калі мне ўдасца дацягнуць
Да сівізны, і прыйдзе поўны маю -
Перш чым яго да сэрца прыгарнуць,
Я гэты верш спачатку прачытаю...
VIII
Усё часцей смерць бачу я вакол
Усё часцей смерць бачу я вакол.
Я не аб тым, што смерці стала болей:
Пасля вайны на наш галодны стол
Гаротных трун стаўлялася даволі.
Я не пра тое -
смерць заўжды была,
Ды я не заўважаў яе малечай.
У сорак шостым бабка адышла
Звычайнаю дарогай чалавечай.
Не ўспомню бабкай труны ніяк,
Нібыта вочы нават не глядзелі,
Адно запала ў памяць:
кіслы смак
Крупені той, што на памінках елі.
Калі было мне васемнаццаць год,
На шахце аднакласнік мой загінуў.
Але шнара і гэты эпізод
На памяці юнацкай не пакінуў.
Цяпер на смерць, нібыта іншы зрок,
Цяпер яна мяне не абмінае.
То так, то сяк, то зблізку, то здалёк
Тактоўна аб сабе напамінае.
То спадцішка у думкі прашмыгне,
То аблавушыць весткай не найлепшай.
То у якуцкім гразкім тумане
Штурхне пад рэбры фараю аслепшай,
То ясным днём перад тваім таксі
Картэж жалобны незнарок урэжа.
Галосяць там - і сам хоць галасі,
Бо забаронены абгон картэжа.
Яшчэ нібыта я і малады,
Ды кроў у жылах ад намёкаў стыне.
Няўжо да кожнага ў мае гады
Яна прыходзіць з жартачкамі з тымі?
Ці, можа, то сігнал:
спяшайся, брат!
Час не марнуй на дробязнае, хлопец!
Яго ў цябе не так ужо і шмат,
Глядзіш - на велічнае і не хопіць...
IX
Што мною зроблена за трыццаць год?..
Што мною зроблена за трыццаць год?
Ідзе да схілу лета,
блізка восень,
А на маім загоне - недарод,
Больш пустазелля ў полі, чым калосся.
Калі судзіць мяне за неўраджай,
Я, верагодна, змог бы апраўдацца:
На неспрыяльны звышдажджлівы май,
На звышзасушлівы Пятрок спаслацца.
Я мог бы ўспомніць, кажучы прасцей,
Як з трыццаці пятнаццаць год, не меней
Не меў прытулку для сваіх касцей,
Па інтэрнатах лепшы час разменьваў.
Але навошта памяць варушыць?
Не мае сэнсу, брат Янук, не мае.
Смерць не пытае, што хацеў зрабіць,
І што зрабіў - таксама не пытае,
Як не дапытваецца студзень-кат,
Што недароблена, у селяніна,
А зацярушыць стынню далягляд -
І у нядбалага скаціна гіне.
Чакай, пакуль вясна твой змые грэх,
Жыві на тое, чым памогуць людзі!..
Мне на падмогу спадзявацца - смех.
Ды і другой вясны ў мяне не будзе.
Дай часу, смерць! Спыні сваю касу.
Я не прашу ў цябе яго занадта.
Каб зноў сваю засеяць паласу -
Хачу убраць да кожнага зярнятка.
Дай часу, смерць, хаця б зарыфмаваць -
Не трэба лепшага мне аздаблення -
Усё, што за трыццаць год я змог прыдбаць -
Да кожнай кроплі кожнага сумнення.
Дай абысці загон з кутка ў куток,
Каб незаўважаным на голай пожні
Ніводзін не застаўся каласок,
Хаця, я знаю, з зернем і не кожны.
Дай часу, смерць, раз не дае жыццё,
На самую апошнюю работу -
Змалоць на жорнах горкае асцё
І горкі хлеб спячы з свайго ўмалоту.
Х
Ёсць край, якому вінен ты без меры
Час не спыняецца на перадых
Ні яснай ноччу, ні у поўдзень шэры.
Пакуль пісаў пра трыццаць год сваіх -
Трыццаць другі пастукаўся у дзверы.
Усё хутчэй чыесьці абцугі
Грызуць мой час з бязлітаснасцю звычнай.
Імкліва тлее мой трыццаць другі
Сухенькай цыгарэткай загранічнай.
Дык будзь жа спадарожнікам маім,
Былы мой вораг - катаржная праца,
Адзіны спосаб лёсу не паддацца,
Адзіны спосаб да змагання з імі!
Хай той адрэзак, што мне жыць яшчэ,
Ідзе не ў роспачным чаканні ўдару.
Хай разам з потам кроў з мяне цячэ:
За бесклапотнасць колішнюю кара.
Няма ратунку ад канца.
Але
Ёсць край, якому вінен ты без меры,
Ёсць стол у краі тым
і на стале
Пяро тваё ды белы стог паперы.
Хай хвошча дождж і рвуць лісткі вятры,
Хай б’е маланка -
не крычы “даволі!”
Жыві сталом і на стале памры,
Як маці некалі - на жытнім полі...
XI
Будзь на зямлі маёй душы працягам...
Мой любы сын, майго жыцця працяг,
Далёкі час, калі цябе апаліць,
Што ўсе мы на сваёй зямлі ў гасцях,
І ты пачнеш гартаць таропка памяць.
Шчэ доўга быць, маленькі мой, малым.
Дзявочым пацалункам агнявым
Яшчэ няскора вусны пасалодзіш...
Ты з сённяшнім трыццаць адным маім
У дваццаць першае стагоддзе ўвойдзеш.
Чужы сусвету у жывым шаблон,
І ты - не я, павек не будзеш мною,
Не паўтарэнне ты маё сляпое,
Твой час інакшы,
а стварае - ён.
Жыві, як трэба, лепш, чым я, жыві,
Хай нат не сніцца у тваім стагоддзі,
Як захлыналася маё ў крыві,
Як шкодзілі сабе мы і прыродзе.
Усё маё, што я з сабой нашу,
Мне браць з сабой - каштоўнае, благое.
Ах, я б аддаў табе сваю душу,
Калі б ты мог ёй даць жыццё другое.
Не пасаромеўся б я, хлопчык мой,
Яе ніводнай хібы і заганы,
Ні тых учынкаў, што у беднай ёй
Як найглыбей шмат год таму загнаны.
Калі б дазволіў бог ці сатана,
Аддаў бы, сын, сваю душу табе я,
Каб маладымі вуснамі яна
Дагаварыла ўсё, што не паспею,
Каб ты ў стагоддзя новага прасцяг
Ішоў пад бацькавым суровым сцягам.
Мой любы сын, жыцця майго працяг,
Будзь на зямлі душы маёй працягам!
/Кружное лета. Мінск. “Мастацкая літаратура” 1973. С. 81-100./
Иван Антонович Ласков – род. 19 июня 1941 года в областном городе Гомель Белоруской ССР в семьи рабочего. После окончания с золотой медалью средней школы, он в 1958 г. поступил на химический факультет Белорусского государственного университета, а в 1966 г. на отделение перевода Литературного институт им. М. Горького в Москве. С 1971 года по 1978 год работал в отделе писем, потом заведующим отдела рабочей молодежи редакции газеты «Молодежь Якутии», старшим редакторам отдела массово-политической литературы Якутского книжного издательства (1972-1977). С 1977 г. старший литературный редактор журнала «Полярная звезда», заведовал отделам критики и науки. С 1993 г. сотрудник детского журнала «Колокольчик» (Якутск), одновременно работая преподавателем ЯГУ (вне штата) и зав. отделом связей с общественностью Якутского аэрогеодезического предприятия. Награжден Почетной Грамотой Президиуму Верховного Совета ЯАССР. Член СП СССР с 1973 г. Найден мертвым 29 июня 1994 г. в пригороде г. Якутска.
Юстына Ленская,
Койданава
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz