Іван Ласкоў
ЧЭРВЕНЬ
(Да паэмы “Кульга”)
Адсьвяткаваўшы май вячысты наш,
Да дна сагрэўшыся вячыстым маем,
Мы у сьцюдзёны чэрвень зазіраем
Гурмою, несьвяточнаю наўсьцяж.
Глядзім з пакрытай шэраньню душой,
З напружанасьцю яраснай і злою:
Чаму, чаму усё ж не на чужой?
Чаму, чаму такою не малою?
Глядзім праз часу ўзьдзірванелы пласт,
Што кожны год ажно на год таўсьцее,
І пакідае спадзяваньне нас,
На праўду-матку меншая надзея.
Бывае, здасца воку мудраца:
Крышталь магічны — вось ён! Ёкне сэрца,
Ды у аблокі сонца дасьць нырца,
І патухае на далоні шкельца.
А іншы сам - і не мудрэц зусім –
Сьляпое шкельца за крышталь магічны
Як выдасьць - ды і цацкаецца з ім,
Нібыта з мікраскопам загранічным.
О, каб ён быў, няўлоўны той крышталь,
Мы б ад яго дабіліся адказу,
Чаму праслаўленая наша сталь
Праслаўленая стала не адразу.
Калі адзін паслаў, другі павёў,
Чаму машыны не загрукаталі,
Чаму не рынуліся на зьвяроў,
Гремя огнём, сверкая блеском стали?
Ці ж тую сталь пад лёскат гучных слоў
Тры пяцігодкі мы не гартавалі?
Ужо засьнеш нібы - як страсяне,
Як скалане сярод дрымотнай ночы:
Чаму, чаму? - пытаем і у сьне,
Але не йдзе да нас і сон прарочы.
І я прарочым сном не засынаў
І крышталя не маю пахваліцца,
Ды бог ці д’ябал мне наканаваў
У чэрвені тым самым нарадзіцца.
І я без вешчых сноў, без крышталя,
Ох, як не раптам, ох, як спакваля,
Ох, да чаго і доўга і здаля
Ішоў — то прама крочыў, то ў абход,
Без нічые падказкі і парады,
Але дайшоў-такі да гэтай праўды —
Сам не скажу вам, на каторы год.
Прыйшоў, прыйшоў - хоць за руку не вёў,
Ніхто не вёў - а ўсё-такі прыйшоў.
Спасьцігнуў я, у чым быў горкі лёс,
У чым было няшчасьце нашай сталі —
Яго з сабою той няўхільна нёс,
Каго мы з ёй так шчодра рыфмавалі.
-----------------------------------------------
Прыглядваючыся праз часу дым
Да, прама скажам, вельмі дзіўных фактаў,
Адны гатовы іх тлумачыць тым,
Што ён занадта давяраўся пакту.
Які даверлівы! Аж хоць бы хны,
І не сьвярбюча, значыць, і не мулка,
Што першай кінутай у печ вайны
Была такая ж самая цыдулка1?
Другія лупяць ува ўсе званы,
Абы каторы да званоў дарваўся:
Баяўся, хлопцы, наш Аплот вайны,
Не даць прычэпкі зьверу завіхаўся!
Што ж, прыгадаем, як было яно:
Ва ўпор зьвяруга зырыць, точыць зубы,
А мы — хай зырыць! — мы сабе ў кіно,
А мы - хай точыць! - мы сабе у клюбы.
Ужо за рэчкаю то у клубок
Свой скруціць хвост, то б’е ім па сьвірэпцы -
Мы ж вочы плюшчым і насы убок:
Каб, гэта значыцца, не быць прычэпцы...
Няўжо і праўда думаў наш “Аплот”,
Што гэтым неяк перашкодзім зьверу?
Не геній хай, але ж не ідыёт!
Як Станіслаўскі паўтараў: не веру!
---------------------------------------------
Грашыць не трэба: дурнем ён не быў,
Прынамсі, шмат каго перадурыў.
І страхам вочы не яму муціла –
Зусім не гэта ў чэрвень нас каціла.
Сядзеў, нібы у крэпасьці, ў Крамлі
Той, хто лічыў сябе пупом зямлі:
Не бог, не геній — партфункцыянер
З злавеснай тамерланаўскай закваскай,
Такі ж падступны і няўмольны зьвер
Пад бальшавіцкай, чалавечай маскай.
Ужо не помніў, колькі год сядзіць,
І верыў, што сядзець да скону будзе:
Хто б мог яго адгэтуль папрасіць —
Адны ў зямлі, другія у “Дальбудзе”.
Прывычна ласку раздаваў і зьдзек,
Даўно ўвайшоўшы ў смак абранай ролі;
Каму на волі жыць, каму ў няволі,
Каму і жыць увогуле даволі –
Сам вырашаў, не раіўся генсек.
Што там народ — у партыі і то
Ён не пытаў дазволу ні на што,
І нат пасада тая, што дала
Генсеку партыя, пад пошчак маршаў
У рэшце рэшт здавацца пачала
Арыгінальным тытулам манаршым.
Гэй, каралі, цары і іншы хлам!
Цяжкой ступой ідзе на зьмену вам
Генсек — манарх дваццатага стагодзьдзя!
------------------------------------------------------
Ад беспадстаўнай сьціпласьці не прах
Наш гэта, тыпу новага, манарх:
Як і вядзецца скрозь у самадзержца,
Усебаковай славай цешыў сэрца.
Сам архітэктар, сам і будаўнік
Зайздроснага грамадзтва без памаркі,
Усё ён вызнаў, ува ўсё пранік –
Ад лёсу моў да сельскай гаспадаркі.
І хто паэт найлепшы, і артыст,
І чым, дапусьцім, шкодны вейсманіст –
Усюды адчуваў сябе, як дома,
Наш геніяльны энцыкляпэдыст,
Хоць з сэмінарыі не ўзяў дыплёма.
Пасьпеў ён славы паспытаць любой,
Збанамі піў — любой было уволю.
Адной фатальна не ставала — той,
Што імпэратараў хмяліць найболей.
І памагатых — тлумная гурма,
Ды спадзявацца на яе — дарма:
Хоць вызалочвай іх рукамі ногі —
Не можа быць стратэг без перамогі,
А перамог дзе ўзяць, калі няма?
Ну, памаглі, панарабіўшы звону,
Удалую прысвоіць абарону.
Ды гэтай кропляй прагу не суняць:
Браць гарады, а не абараняць
Стратэг павінен, каб стратэгам стаць.
-------------------------------------------------
Чорт пабірай, як проста ім было,
Хвалёным Македонскім Аляксандрам!
Ішоў туды, куды яго вяло,
І браў сваё назло сваім Касандрам.
Ці Тамерлан. Ужо сярэднявечча,
А ці трымаў сябе ён, як авечка?
Якія вогнішчы за ім палалі!
І ні на грош ніякае маралі.
І нават Банапарт, Напалеон,2
Калі яму сьвяціла перамога —
І ні задумваўся ніколі ён,
І ні аглядваўся на анікога.
А ты ў душы хоць тройчы будзь стратэг —
Ты і не маеш права на набег.
Ты не эмір. Ты ўсё-такі генсек
Той самай партыі, што абвясьціла —
І сьвет пачуў яе праз роў траціла! –
“Вайна — вайне! Народы! Мір навек!”
Ды што рабіць, калі бунтуе кроў
Выслоўе нечаканае вось гэта,
Наконт - падумаць! - усяго Сусвету:
“Малы, каб мець аж двух гаспадароў”.3
Які усё-ткі дзёрзкі чалавек!
З адной нагою і адной рукою
Дый непісьменны шчэ, як чаравік –
І не збаяўся выракчы такое!
Ох ганарысты Чынгісханаў зяць!
Ну што ён меў з таго, што браўся ўзяць?
Ці мо ягоны трон ужо стаяў
На неабдымнай шостай частцы сушы?
Ці у яго па аксаміту траў
Не коні тупалі, а танкаў тушы?
Ці у яго не бэркуты з рукі —
Бамбардзіроўшчыкаў арда ўзьлятала,
Каб прасаваць разьюшаным мэталям,
Таптаць здранцьвелыя мацерыкі?
А можа, ён зусім не пра сябе?
Не мог жа ён, з мазгамі, як у зьмея,
Не разумець, што пры сваёй сяўбе
Увесь Сусьвет касьцямі не засее!
Не, верыў ён, што грымне лёсу ўдар,
І ён на гэты ўдар не будзе ў крыўдзе, -
Калі сталёвы, новы гаспадар
Яму, жалезнаму,4 на зьмену прыйдзе.
І ён прыйшоў, ужо прыйшоў, і моц
Страшную мае, страшны розум мае,
Ён мог бы зерне гэтае змалоць —
“Дэкрэт аб міры” чортаў замінае.
Напаў бы хто! Глядзіш на ўсе бакі:
Ну хто, паны суседзі? Вам жа можна!..
Зацята кіснуць масаю тварожнай,
Ніхто не рыпаецца, слабакі.
------------------------------------
І зноў даносіцца знаёмы звон:
“Баяўся! Чуеце? Баяўся ён!”
Што ж ён, галовы нашы забіваў
Чужою тою і малою тою,
А сам нагамі коўдру узьбіваў,
Начамі курчыўся ад непакою?
Ды і чаго было яму баяцца?
Бразготак ашалелага паяца?
За ім стаяла верная, як раб,
Як кантынэнт гіганцкая краіна,
А ў ёй усё - ахвота браць была б:
Любое золата, любая гліна.
Яна “стаяла”? Ён стаяў за ёй,
Стаяў за ён, як за сьцяной якой.
І за сьцяною гэтай — ведаў ён —
На ўсеагульным калашматным полі
Двухсотмільённая чарга на скон, -
Яна не дойдзе да яго ніколі.
А колькі ўбіў на сталь і на дзюраль,
Каб авалодаць і зямлёй, і небам!
Дарма, ці што, пятнаццаць год амаль
Марыў народ хранічным недаедам.
Самаздаволена глядзеў наўкол:
Хто мае столькі гусеніц і крылаў?
А як прыемна ўспомніць Халхін-Гол:
Вось дзе салому ламанула сіла.
Баяўся? То гаршчкі навошта біў
З саюзьнікамі у трыццаць дзевятым,
А потым іх, як цуцыкаў, дражніў,
З Фінляндыяй улезшы у дэбаты?5
Адседзіліся! Чывікнулі штось
Ды і маўчаць, як вераб’і у просе.
Нічога! Ёсьць яшчэ пад бокам вось.
І завадатар ёсьць у гэтай восі.
Маньяк, шаленец мюнхенскі, п’яны
Ад таннай славы пакарэньня слабых —
І ён у сьне Сусьвет трымае ў лапах,
І ён сябе не мысьліць без вайны.
Ён мог бы, мог! Але, відаць, і ў ім,
У нейкім месцы цёмным, патайным,
У пятках, можа, хоць ён і храбрыцца,
Хапаецца душонка баязьліўца.
Так несумненна, несумненна так —
Хоць аб сусьветным панаваньні марыць:
Нашто іначай прапаноўваў пакт –
Нібыта браў дазвол па Польшчы ўдарыць?
Такі, бадай, ніколі і нідзе
На болей моцнага не нападзе.
Каб ён палез у заваруху першым,
Ты абавязан выглядаць слабейшым!
-----------------------------------------------
І ноч прыйшла, і позьні час агні
За вокнамі прарэджваў і прарэджваў,
А ён вачэй не закрываў ані:
Аб гэтай ночы Зорге папярэджваў.
Дый ці адзіны Зорге! Колькі іх
Галовы аддало за дату тую...
І кожны, мусіць, верыў, што ратуе.
Як іх не скора ўспомняць і не ўсіх!
Які працяў бы іх, бясстрашных, жах,
Калі б маглі як-небудзь здагадацца,
Як своеасабліва наш манарх
Да гэтай ночы будзе рыхтавацца!
Так-так, ён склаўшы рукі не сядзеў
І вось цяпер глядзеў, ці ўсё пасьпеў.
Пасьпеў трубнуць на ўвесь шырокі сьвет:
Раз абяцаў не нападаць сусед,
То і няма падстаў чакаць нападу;
А хто суседа будзе абражаць —
Як правакатараў усіх саджаць.
Вось рагатаў паяц, відаць — да ўпаду...
Хай парагоча! І з таго, што ў час,
Калі ён разварочвае армады —
І броневойскі без саляру ў нас,
І без снарадаў - на мяжы! - гарматы,
І што сьцярвятнікам яго даём
На палявыя нашыя садзіцца,6
І што віжы яго ужо і днём
Ідуць пасьвістваючы праз граніцу,
Што на пагранзаставах камсастаў
Ідзе у адпачынак бесклапотна...
Хай паіржэ. Абы не засьвістаў
Адбою саранчы сваёй балотнай.
Абы рвануўся праз кусты-пасты,
Як выхваляецца, у тэмпе марша!
Там паглядзім, як зарагочаш ты,
Калі цябе пагонім да Ла-Манша.
Там паглядзім, каму быў суджан крах,
Каму купацца ў бесьсьмяротнай славе,
Хто на гліняных высіцца нагах
І хто калос аж да нябёс на справе.
Ну а пакуль - скаль зубы, блазен, скаль!
...Задураная песьнямі пра сталь,
Не насьцярожвала вушэй Расія.
Насоўвалася на бясьсільле сіла.
І крэматорыем смуродзіў бэз,
І быццам попел, сыпаліся зоркі,
А ён па люльку у кішэню лез
І мімаходзь рашаў, што зробіць з Зорге.
І спалі мы апошні раз усмак,
Ён усыпіў народ, і спаў прасьцяк.
Ніхто не ўскочыў, каб шаленца спудзіць,
Ніхто не ведаў з нас, што нас абудзіць.
І ён не ведаў, “геніяльны” Ён,
Што нат і думаць кіне пра Ла-Маншы
І будзе доўгіх, доўгіх дзесяць дзён
Маўчаць, нібы вады у рот набраўшы,
І зразумеўшы, што ніхто, нідзе,
Апроч як мы, яго не прыме SOSы,
Да мікрафона ледзьве дабрыдзе
І скажа “Бацька” наш: “Браты і сёстры!..”
-----------------------------------------------------
І сорак год прайшло, як грукат сьціх,
І раны быццам бы мы залячылі,
А колькі нас тады палегла ўсіх —
Аж і да гэтага не падлічылі.
Хто кажа дваццаць, хто і дваццаць пяць
Адкуль жа ведаць нам той лік гаротны,
Калі дагэтуль у гразі балотнай
Непахаваныя яшчэ ляжаць.
Па ўсіх мая бясконцая туга,
Па ўсіх, па ўсіх, кім балявалі чэрві,
Але асобны боль за тых, хто чэрвень
Абраў сабе для першага “куга”.
Усё зрабіў, каб чырваньню заліўся
Вясёлы чэрвень, што абралі мы,
Той, хто у самы чорны дзень зімы
На гора нашае на сьвет зьявіўся.
Над ім віселі авіяпалкі,
Над ім дзяжурылі аэрастаты —
Нас засланялі толькі мацяркі
Сабой і ад гранаты, і гарматы.
Ніхто не скажа, колькі нас было,
Бо большасьць нас і не была на ўліку.
Дарэмна захлыналіся ад крыку:
Лісьцём занесла, сьнегам замяло.
Я, можа, з тысячы адзін жывы.
Тырчу, як колас на стаптаным полі.
Таму аб даўняй чэрвеньскай крыві
Я не павінен забываць ніколі.
Таму даўно дзень нараджэньня свой,
Як сьвята нейкае, не адзначаю –
І з сёньняшняга чэрвеня у той,
Бы ў брацкую магілу, зазіраю.
********************
1 У Польшчы з гітлераўскай Германіяй быў заключаны аналягічны пакт аб ненападзе.
2 У ваенных акадэміях трыццатых гадоў вывучалася ваеннае майстэрства Аляксандра Македонскага як найвялікшага стратэга старажытнасьці, Тамерлана - як найвялікшага стратэга сярэднявечча, Напалеона - як найвялікшага буржуазнага стратэга.
3 Вядомае выказваньне Тамерлана: “Сусьвет занадта малы, каб мець двух уладароў”.
4 Імя Цімур у перакладзе азначае “жалеза”, у сувязі з чым мянушку “Тамерлан” (Цімур-Кульга) і перакладаюць як “Жалезны Кульга”.
5 На момант абвяшчэньня вайны Савецкім Саюзам Фінляндыі апошнюю падтрымлівалі Англія і Францыя. У далейшым, не атрымаўшы ад іх істотнай дапамогі, Фінляндыя далучылася да фашысцкай Германіі.
6 Былі выпадкі, калі германскія самалёты, што выконвалі рэйсы Бэрлін-Масква, Масква-Бэрлін, садзіліся на палявыя аэрадромы ў Беларусі.
[С. 22-32.]
Іван Антонавіч Ласкоў нарадзіўся 19 чэрвеня 1941 года ў абласным горадзе Гомель Беларускай ССР ў сям’і рабочага. Бацька, Ласкавы Антон Іванавіч, украінец з Палтаўшчыны, які уцёк адтуль у 1933 годзе ў Гомель, ратуючыся ад галадамору, працаваў на гомельскай цукеркавай фабрыцы “Спартак”, у чэрвені 1941 году пайшоў на фронт і прапаў без зьвестак. Маці, Юлія Апанасаўна, якая нарадзілася ў былой Мінскай губэрні і да вайны працавала тэлеграфісткай у Гомелі, неўзабаве з маленькім дзіцем пераехала да сваякоў ў вёску Беразякі Краснапольскага раёну Магілёўскай вобласьці, дзе працавала у калгасе, памерла ў 1963 годзе. З Беразякоў, у якіх жыў да 1952 года, Ваня Ласкоў дасылаў свае допісы ў піянэрскія газэты, пачаў спрабаваць сябе ў паэзіі. З 1953 года Ласкоў выхоўваўся ў Магілёўскім спэцыяльным дзіцячым доме. Пасьля заканчэньня з залатым мэдалём сярэдняй школы, ён у 1958 годзе паступіў на хімічны факультэт Беларускага дзяржаўнага ўнівэрсытэта, а ў 1966 годзе на аддзяленьне перакладу ў Літаратурны інстытут імя М. Горкага ў Маскве, які скончыў у 1971 годзе з чырвоным дыплёмам. Ад 1971 года па 1978 год працаваў у аддзеле лістоў, потым загадчыкам аддзела рабочай моладзі рэдакцыі газэты “Молодежь Якутии”, старшым рэдактарам аддзела масава-палітычнай літаратуры Якуцкага кніжнага выдавецтва (1972-1977). З 1977 году ён старшы літаратурны рэдактар часопіса “Полярная звезда”; у 1993 г. загадвае аддзелам крытыкі і навукі. Узнагароджаны Ганаровай Граматай Прэзідыюму Вярхоўнага Савета ЯАССР. Сябра СП СССР з 1973 г. Памёр пры загадкавых абставінах 29 чэрвеня 1994 г. у прыгарадзе Якуцка.
Юстына Ленская,
Койданава
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz