Мікалай Васільевіч Шуканаў - нар. 3 кастрычніка 1962 г. у раённым цэнтры Лельчыцы Гомельскай вобласьці БССР (СССР).
Пасьля заканчэньня лельчыцкай сярэдняй школы № 1 і службы ў Савецкім войску Мікалай паступіў у Гомельскі дзяржаўны ўнівэрсытэт на гісторыка-філялягічны факультэт. Працаваў настаўнікам у Мормальскай сельскую школе Жлобінскага раёну Гомельскай вобласьці.
Ад 1990 г. Шуканаў супрацоўнік Жлёбінскай раённай газэты “Камуніст” (з 1991 г. – “Новыя дзень”). Ён чалец Зьвязу журналістаў Беларусі, Царкоўна-гістарычнай камісіі Гомельскай эпархіі, Міжнароднай грамадзкай арганізацыі зьвязу пісьменьнікаў і майстроў мастацтваў, ляўрэат рэгіянальнай краязнаўчай прэміі імя рагачоўскіх мэцэнатаў ХІХ-ХХ стагоддзяў Ёлшыных, Гомельскай абласной прэміі імя Аляксандра Капусьціна. Неаднаразова адзначаўся граматамі раённага і абласнога выканаўчых камітэтаў, узнагароджаны нагрудным бронзавым знакам ЦК ВЛКСМ “Малады гвардзеец пяцігодкі”, памятным нагрудным знакам “За дапамогу і падтрымку Беларускага рэспубліканскага фонду «Паразуменьне і пагадненьне»”, граматай Патрыяршага Экзарха ўсёй Беларусі Мітрапаліта Мінскага і Слуцкага Філярэта за публікацыі праваслаўнай тэматыкі, мэдалём Гомельскай эпархіі Беларускай Праваслаўнай Царквы ў гонар Сьвятога праведнага Іяана Кармянскага, граматай Міністэрства спорту і турызму Беларусі за сэрыю публікацыяў пра “Залатое кола Гомельшчыны” ў рамках рэспубліканскага турыстычнага конкурсу “Спазнай Беларусь”.
Літаратура:
* Шуканаў М. Шляхам Бялінскага. // Гомельская праўда. Гомель. 15 красавіка 1987. С. 4.
* Шуканов Н. В. Слово о далёкой Якутии. // Полярная звезда. № 2. Якутск. 1989. С. 107-108.
* Шуканов Н. От Припяти до Лены. // Молодежь Якутии. Якутск. № 23. 8 июня 1989. С. 3.
* Шуканаў М. Беларускае зямляцтва ў Якуціі. // Камуніст. Жлобін. № 114. 25 верасня 1990.
* Шуканов Н. В. Ыраах Саха Сирин туhунан тыл. // Саха Сирэ, сахалар таабырыннах уонна кэрэхсэбиллэх былыргылара. Тылб. Ф. П. Ефимов. Дьокуускай. 1994. С. 303-306.
* Шуканаў М. Іван Ласкоў: паэт-філосаф, чалавек і патрыёт. Памяці пісьменніка-земляка. // Гомельская праўда. Гомель. № 88. 20 чэрвеня. 1995. С. 4.
* Шуканаў М. «Галоўная мэта... – каб жыла Беларусь”. (Гісторыя ў лістах). // Літаратура і Мастацтва. Мінск. № 28. 9 ліпеня 2004. С. 4.
* Пестерев В. Листая старые страницы... (о чём писала «Полярка» в Перестройку. Часть II. 1989-1990 гг.). // Полярная звезда. № 11. Якутск. 2016. С. 90.
İнакчана Жлябічанка,
Койданава
ЖЛОБИН
Редактор отдела сельской жизни
Николай Васильевич ШУКАНОВ
тел: 8 (02334) 7-80-88
Email: lel-nik@yandex.ru
23.05.2013 в 12 часов 20 минут в ЦОУ Жлобинского РОЧС поступило сообщение о том, что в д. Коротковичи, Коротковичского сельского Совета, Жлобинского района по улице Победы горит жилой дом... В этот момент мимо горящего дома проезжала служебная машина редакции газеты «Новый день», в которой находились учитель физкультуры УО «Коротковичская средняя школа» Фисюк Александр Николаевич, 1968 г.р., редактор отдела газеты «Новый день» Шуканов Николай Васильевич, 1962 г.р. (прихожанин Жлобинского Свято-Троицкого храма) и водитель автомобиля газеты «Новый день» Михневич Андрей Марьянович, 1980. К тому моменту в дом через дверь проникнуть было уже невозможно. Мужчины разбили окно, помогли Фисюку А.Н. проникнуть внутрь и приняли спящего ребёнка.
ШЛЯХАМ БЯЛІНСКАГА
...Доўгія дзесяцігоддзі творчая спадчына выдатнага беларускага рэвалюцыянера-публіцыста, крытыка, паэта заставалася невядомай шырокаму колу грамадства. І вось, дзякуючы намаганьням беларускіх даследчыкаў літаратуры Вячаслава Рагойшы і Таццяны Кабржыцкай, былі знойдзены невядомыя сучаснаму чытачу творы, і як рэквіем пісьменніку выйшла ў свет ў выдавецтве “Мастацкая літаратура” кніга “Лісты ў будучыню”, дзе сабрана ўся сёння вядомая нам творчая спадчына Сяргея Палуяна, а таксама ўспаміны аб ім. У кнігу ўвайшлі насмяротна надрукаваныя ў “Нашай ніве” апавяданні “Вёска” і верш у прозе “Хрыстос уваскрэс!”, публіцыстыка (на жаль, з некаторымі скарачэннямі) — цыклы артыкулаў пра адраджэнне культуры беларусаў, украінцаў, чувашоў. якутаў. Аўтар выступаў як паслядоўны рэвалюцыянер-інтэрнацыяналіст. Разам з патрабаваннем аб неабходнасці беларускай нацыянальнай школы, пашырэннем літаратурна-грамадскага статуса роднай мовы ён выступаў як абаронца нацыянальных інтарэсаў іншых народаў. Гэты факт заслугоўвае асаблівай павагі. Сабраны ў кнізе таксама некралогі, прысвячэнні Палуяну, ёсць унікальныя фотаздымкі...
М. Шуканаў,
студэнт 4-га курса гісторыка-філалагічнага факультэта.
/Гомельская праўда. Гомель. 15 красавіка 1987. С. 4./
ОТ ПРИПЯТИ ДО ЛЕНЫ
В последнее время в Белоруссии в значительной степени возрос спрос на историческую литературу. Это объясняется тем, что каждая нация на определенном этапе своего развития испытывает острую необходимость критически осмыслить свое прошлое.
К числу исследователей прошлого относится и Валентин Петрович Грицкевич. Врач по образованию, он стал известен широкому кругу читателей своими книгами и статьями, которые посвящены белорусам, внесшим вклад в развитие культуры и науки народов Сибири и Дальнего Востока, в том числе и Якутии. Так, с большим интересом была встречена читателями книга «От Немана к берегам Тихого океана».
И вот в этом году в Минске вышла новая книга В. П. Грицкевича (на белорусском языке) «Эдуард Пекарский». Это биографическое эссе о жизни и деятельности славного сына белорусского и якутского народов Эдуарда Карловича Пекарского. Он прославился тем, что, будучи сосланным за революционную деятельность в Якутию, не только оставил среди якутов о себе добрую память своим человеческим отношением к этому народу, но и создал фундаментальный труд — словарь якутского языка, описание быта, верований, культуры якутского народа. В книге Грицкевича читатели смогут ознакомиться со многими малодоступными массовому читателю историческими фактами революционного движения в России во второй половине XIX века, больше узнать о быте и нравах якутов, о прекрасной северной природе.
Эта книга свидетельствует, что несмотря на географическую отдаленность белорусского и якутского народов, между ними существуют давние культурные связи.
Н. Шуканов.
Гомельская область.
/Молодежь Якутии. Якутск. № 23. 8 июня 1989. С. 3./
Н. В. Шуканов
СЛОВО О ДАЛЕКОЙ ЯКУТИИ
В России после разгрома первой русской революции 1905-1907 гг. царил жесточайший террор. Гонениям подвергалось малейшее проявление свободомыслия. Особенно злобствовала реакция, когда дело касалось национальных проблем. Царизм ни при каких условиях не хотел признавать за национальными меньшинствами право равенства, а тем более право свободного национального самоопределения. В этом отношении белорусский и якутский пароды находились в одинаковом положении. Якуты считались людьми второсортными, дикими и отсталыми. Не признавался самодержавием и белорусский народ как нация со своим языком, историей и культурой, своими национальными традициями. Но процесс национального возрождения народов России, начавшийся непосредственно под влиянием 1905 года, уже никакие репрессии остановить не могли.
Шел 1909 год. В Вильно (Вильнюс) уже третий год продолжает выходить одна из первых легальных белорусских газет «Наша ніва», вокруг которой объединяются представители белорусской прогрессивной национальной интеллигенции. Среди них Янка Купала, Якуб Колас, Максим Богданович и многие другие. Активно сотрудничает в газете и писатель Сергей Полуян. Несмотря на молодость (родился в 1890 г.), он быстро становился одним из самых авторитетных критиков и публицистов. Публикации С. Полуяна снискали ему славу прогрессивного литератора, наследника революционно-демократических традиций Н. Г. Чернышевского и Т. Г. Шевченко. Белорусский писатель никогда не замыкался в узко национальных рамках, на что в то время легко можно было попасться. Наоборот, С. Полуян приходит к мысли, что помощь братских народов, прежде всего русского и украинского, станет необходимым фактором в деле национального возрождения белорусского народа. С. Полуян считал полезным поучиться и у малых народов. Так; в 1909 году в одном из номеров газеты «Наша ніва» появляется его публицистическая статья «Якутское национальное движение» («Якуцкі нацыянальны рух»). С. Полуян начинает ее небольшим экскурсом в историю якутского народа: «Еще в давние времена якуты под натиском других народов вынуждены была выселиться из окрестностей Сырдарьи и Амударьи и все дальше и дальше передвигаться на север». Далее автор дает общую характеристику тех черт, которые были присущи якутскому народу в переломные, критические моменты его исторического развития. «Но жизненная сила этого народа так велика, — пишет С. Полуян, — что они не растерялись в новых условиях, а приспособились к ним. И не только сами, но приспособили даже и коня, и рогатый скот. Влияния чужой культуры они не боятся, так как не только сами не поддаются обрусению, а даже объякучивают попавших в их края русских и другие племена. Также не боятся они и экономического притеснения, так как сами выживают чужеземных торговцев и забирают в свои руки». Белорусский публицист искренне верил в большие возможности якутского народа, в представителей якутской национальной интеллигенции. Он видел, что освободительные идеи 1905 года докатились и до далекой Якутии. «И правда, — читаем дальше, — в 1905 г. якуты бойко взялись за культурную работу в своем крае... Якутская интеллигенция — учителя, фельдшеры, писари канцелярские — основала «Якутскую общину» с очень громким (тут автор справедливо критикует якутов.— Н. Ш.) девизом: «Якутский край — для якутов». С. Полуян обращает внимание и на проблему развития национальной школы, где преподавание должно вестись на родном языке. «В 1905 году в Якутске возникло «Товарищество распространения грамотности», —доводит до сведения белорусских читателей автор, — которое открыло много начальных школ на якутском языке, выработало проект якутской национальной учительской семинарии». С. Полуян также пишет, что «в конце 1906 года якуты заложили в гор. Якутске свой клуб, где читали лекции на якутском языке».
В своей статье автор уделяет внимание и якутскому национальному театру. В частности, отмечает: «Местные жители и даже население далеких якутских деревень (улусов) заинтересовались твоим театром, и здание... все время было полным-полно».
К сожалению, С. Полуян должен был свидетельствовать и о том факте, что после подавления первой русской революции многие прогрессивные национальные преобразования, начатые якутской интеллигенцией, были властями приостановлены, так как роста национального самосознания народа боялись не только русские шовинисты, но и «этого боялись якутские богачи — тофанье. Вместе с начальством они старались задушить в самом начале начинающееся движение».
Несмотря ни на что, С. Полуян заканчивает статью на оптимистической ноте: «Якуты трудятся не покладая рук и смело с надеждой ждут лучших времен. О, они дождутся их, так как народ во всей своей массе держит мысль о национальном возрождении». История доказала справедливость слов белорусского писателя. Судьба самого же С. Полуяна сложилась трагически. Буквально через год (в 1910) он покончил жизнь самоубийством.
С. Полуян в Якутии не был, жизнь якутов не изучал и при написании статьи пользовался чужими источниками. Поэтому современный якутский читатель легко заметит в ней какие-то неточности. Но интересен уже тот факт, что молодой белорусский писатель, живший, кстати, в Киеве, обратил внимание на национальное движение у якутов, которых в 1909 г. за пределами Сибири мало кто знал. Именно такие люди, как С. Полуян, стояли у истоков дружбы народов нашей страны.
[C. 107-108.]
Владимир Пестерев,
кандидат исторических наук
ЛИСТАЯ СТАРЫЕ СТРАНИЦЫ...
(о чём писала «Полярка» в Перестройку. Часть II, 1989-1990 гг.)
Первый номер журнала «Полярная звезда» 1989 года открывается стихами...
Второй номер журнала открывают стихи..
В рубрике «Поиски, находки, публикации»опубликованы статьи Н. В. Шуканова «Слово о далекой Якутии», Письма А. Е. Кулаковского...
/Полярная звезда. № 11. Якутск. 2016. С. 90./
ЫРААХ САХА СИРИН ТУҺУНАН ТЫЛ
1905-1907 сс. нуучча бастакы революциятын үнтүрүтүү кэнниттээн Россияҕа суостаах террор буолбута. Көҥүлү таптыыр санаалар бэрт кыратык да билиннэх-тэринэ эккирэтэллэрэ. Национальнай проблемалар тустарынап дьыалаҕа реакция ордук өһүөннүүрэ. Ыраахтааҕы былааһа кыра нациялар тэҥ бырааптаналларын, буолаары буолан нациялар бэйэлэрин бэйэлэрэ көҥүллүк быһаарынар бырааптаналларын ханнык да усулуобуйаҕа билиниэн баҕарбатаҕа. Ити өртүнэн Белоруссия, уонна саха норуоттара тэҥ балаһыанньалаах этилэр; Сахалар иккис суортаах, дьиикэй уонна хаалбыт дьоннорунан ааҕыллаллара. Белоруссия норуотун да бэйэтэ тыллаах, историялаах уонна культуралаах, национальнай үгэстээх нация быһыытынан ыраахтааҕы былааһа билиммэтэҕэ. Ол гыман баран Россия норуоттарын, быһаччы 1905 сыл сабыдыалынан саҕаламмыт, национальнай өртүнэн чөллөрүгэр түһүүлэрин процеһын хайыы үйэ ханнык да репрессия тохтотор кыаҕа суоҕа.
1909 сыл буолбута. Вильноҕа (Вильнюска) көҥүллээх белорусскай хаһыаттартан биирдэстэрэ “Наша ніва” хайыы үйэ үһүс сылып тахса турара, ол хаһыаты тула Белоруссия прогрессивнай национальнай интеллигенциятын представителлэрэ түмсүбүттэрэ. Олор ортолоругар Янка Купала, Якуб Колас, Максим Богданович уонна да атын элбэх дьон бааллара. Хаһыакка суруйааччы Сергей Полуян да активнайдык үлэлэспитэ. Төһө да эдэрин иһин (1890 с. төрөөбүтэ), кини бэрт түргэнник саамай авторитеттаах критиктэртэн уонна публицистэртэн биирдэстэрэ буолбута. С. Полуян бэчээккэ таһаарыылара прогрессивнай литератор, Н. Г. Чернышевскай уонна Т. Г. Шевченко революционнай-демократическай үгэстэрин салҕааччы албан аатын ситиспиттэрэ. Белоруссия суруйааччыта кыараҕас национальнай араамкаҕа, ол иһин ол бириэмэҕэ чэпчэкитик түбэһиэххэ сөп этэ, хаһан да хааттарап хаалбатаҕа. Төттөрүтүн, С. Полуян бырааттыы норуоттар, туох-ханнык иннинэ нууччалар уонна украинецтар, көмөлөрө Белоруссия норуотун национальнай өртүнэн чөлгө түһүүлэрин дьыалатыгар улахан наадалаах фактор буолуо диэн санааҕа кэлбитэ. С. Полуян кыра норуоттартан да үөрэнэр туһалаах диэн ааҕара. Ол курдук 1909 сыллаахха “Наша ніва” хаһыат биир нүөмэригэр кини “Якутское национальное движениень диэн публистическай ыстатыйата бэчээттэммитэ. С. Полуян ону саха норуотун историятыгар кыратык киириинэн саҕалыыр: “Еще в давние времена якуты под натиском других народов вынуждены были выселиться из окрестностей Сырдарьи и Амурдарьи и все дальше передвигаться на север”. Итинтэн салгыы автор саха норуотун историческай сайдыытын тосту уларыйыылаах, критическэй түгэннэригэр баар буола сылдьыбыт кини бэлиэ өрүттэрин характеристикатын биэрэр.
“Но жизненная сила этого народа так велика, — суруйар С. Полуян, — что они не растерялись в новых условиях, а приспособились к ним. И не только сами, но приспособили даже и коня, и рогатый скот. Влияния чужой культуры они не боятся, так как не только сами не поддаются обрусению, а даже объякучивают попавших в их края русских и другие племена. Такжс не боятся они и экономического притеснения, так как сами выживают чужеземных торговцев и забирают в свои руки”.
Белоруссия публициһа саха норуотун улахан кыаҕын, саха национальнай интеллигенциятын представителлэрин истиҥник итэҕэйэрэ. 1905 сыллаах босхолуур идея ыраах Саха сиригэр да тиийбитин көрбүтэ.
“И правда, — салгыы ааҕабыт, — в 1905 г. якуты бойко взялись за культурную работу в своем крае... Якутская ннтеллигенция — учителя, фельдшеры, писари канцелярские — основала “Якутскую общину” с очень громким (манна автор сахалары сөпкө критикалыыр — Н. Ш.) девизом: «Якутский край — для якутов»”.
С. Полуян национальнай оскуола сайдыытын проблематыгар да, онно үөрэтии бэйэ төрөөбүт тылынан барыахтааҕар да болҕомтотун уурар.
“В 1905 году в Якутске возникло «Товарищество распространения грамотности», — автор белорусскай ааҕааччылар истиилэригэр тиэрдэр, — которое открыло много начальных школ на якутском языке, выработала проект якутской национальной учительской семинарии”.
Ону тэҥэ С. Полуян суруйар: “в конце 1906 года якуты заложили в гор. Якутске свой клуб, где читали лекции на якутском языке”.
Бэйэтин ыстатыйатыгар автор саха национальнай театрыгар да болҕомтотун уурар. Быстахтык ыллахха кини бэлиэтиир: “Местные жители и даже население далеких якутских деревень (улусов) заинтересовались своим театром, и здание... все время было полным полно”.
Хомойуох иһин, С. Полуян нуучча бастакы революциятын хам баттааһын кэнниттэн, саха интеллигенцията саҕалаабыт, элбэх прогрессивнай национальнай уларыта тутууларын былаастар тохтоппуттарын, ол эбэтэр норуоттар национальность быһыытынан бэйэни өйдөеһүннэрэ үүнүүтүн нуучча шовинистара эрэ буолбакка, ону кытта “онтон саха баайдара — тойотторо да куттаналлара. Начальствоны кытта бииргэ холбоһон кинилэр саҕаланан эрэр хамсааһыны саамай саҕаланыытыгар саба баттыырга кыһаналларын” туһунан чахчыны да кэрэһэлиэх тустааҕа.
Туох да буолтун иһин, С. Полуян ыстатыйатын үчүгэйгэ эрэмньилээхтик түмүктүүр: “Якуты трудятся не покллдая рук и смело с надеждой ждут лучших времен. О, они дождутся их, так как народ во всей своей массе мечтаем о национальном возрождении”. Белоруссия суруйааччыта этэр тылын история дакаастаата. С. Полуян дьылҕата иэдээннээх буолбута. Биир сыл буолаат (1910 сыллаахха) кини бэйэтигэр тиинэн өлбүтэ.
С. Полуян Саха сиригэр сылдьыбатаҕа, сахалар олохторун үөрэппэтэҕэ уонна ыстатыйаны суруйарыгар атын үлэлэри туһаммыта. Онон билиҥҥй саха ааҕааччылара бу ыстатыйаҕа туох эмэ сыыһа баарын чэпчэкитик бэлиэтин көрүөхтэрин сөп. Ол гынап баран Белоруссия!, Киевкэ олорор, эдэр суруйааччыта сахалар национальнай хамсааһыннарыгар, олору 1909 сыллаахха Сибиир тас өртүгэр соччо-бачча билбэттэрэ, болҕомтотун уурбута интэриэһинэй. Чуолаан С. Полуян курдук дьоннор биһиги дойдубут норуоттарын доҕордоһууларын саҕаланыытыгар бааллара.
Н. В. Шуканов.
/Саха Сирэ, сахалар таабырыннах уонна кэрэхсэбиллэх былыргылара. Дьокуускай. 1994. С. 303-306./
НАДРУКАВАНА Ў ЯКУЦКУ
Напрыканцы 1994 г. у Якуцку пабачыў сьвет зборнік “Загадкавае і надзвычайнае мінулае Якуціі ды якутаў” на якуцкай мове. Выпусьціла яго якуцкае таварыства “Кніга”, а склаў яе ды пераклаў артыкулы Фёдар Пятровіч Яфімаў. Разам з іншымі размаітымі матэрыяламі туды ўвайшлі: артыкул супрацоўніка Жлобінскай раённай газэты Міколы Шуканава “Слова аб далёкай Якуціі”, пра творчасьць Сяргея Палуяна (раней гэты артыкул друкаваўся ў часопісе “Полярная звезда” , N 2 за 1982 г.)...
Алесь Баркоўскі
/Літаратура і Мастацтва. Мінск. 12 студзеня 1996. С. 12./
ІВАН ЛАСКОЎ:
ПАЭТ-ФІЛЁЗАФ, ЧАЛАВЕК І ПАТРЫЁТ
Памяці пісьменьніка-зямляка
Роўна год таму, 26 чэрвеня 1994 года (у “ЛІМе” ад 8. 07. 94 г. памылкова называецца 2 ліпеня 1994 г.) у далёкім ад Беларусі Якуцку заўчасна ва ўзросьце 63 гадоў пайшоў з жыцьця вядомы беларускі пісьменьнік, паэт-філёзаф, лінгвіст і гісторык-самавук Іван Ласкоў. Гэта быў сапраўдны шок для тых, хто ведаў яго, сачыў за яго творчасьцю: надта шмат надзей ускладвалася на яго самабытны творчы талент пісьменьніка і паэта, дасьледчыка паходжаньня беларускай мовы і наогул беларускага этнасу.
Так ужо склаўся жыцьцёвы лёс Івана Антонавіча Ласкова, што большасьць адведзенага яму зямнога шляху было наканавана правесьці за межамі роднай Беларусі (нарадзіўся будучы пісьменьнік 19 чэрвеня 1941 года ў Гомелі). Дзяцінства яго прайшло ў Магілёўскім спэцыялізаваным дзіцячым доме. Пасьля заканчэньня хімічнага факультэта БДУ у 1964 годзе Іван Ласкоў пэўны час працаваў у Горкаўскай вобласьці. Потым была вучоба ў літаратурным інстытуце імя М. Горкага. Тут наш зямляк пазнаёміўся са сваёй будучай жонкай якуцкай пісьменьніцай Валянцінай Гаўрылавай, з якой і пераехаў на сталае жыцьцё ў Якуцк.
На новым месцы Іван Ласкоў актыўна ўключаецца ў літаратурнае жыцьцё (праца ў газэце “Молодежь Якутии”, у Якуцкім кніжным выдавецтве, а з 1977 года — у рэдакцыі часопіса “Полярная звезда” ў якасьці старшага рэдактара), шмат піша. Выходзяць яго зборнікі паэзіі і прозы “Стихия” (1966), “Белое небо” (1969), “Кружное лета” (1973, на беларускай мове), і “Хромец” (1976, у 1986 годзе паэма выйшла на беларускай мове), “Ивановы” (1979, апавяданьні) і іншыя.
Менавіта са згаданай паэмы “Хромец” (беларускі варыянт “Кульга”) і пачалося мае ўласнае знаёмства з творчасьцю паэта. Потым было завочнае знаёмства па перапісцы, якая доўжылася да самай сьмерці Івана Ласкова.
Сама ж паэма ўразіла арыгінальнасьцю аўтарскіх філязофскіх поглядаў на гістарычныя лёсы народаў, на маральныя праблемы чалавецтва. Сама паэма (гэта даволі аб’емны твор) распавядае пра далёкія часы эпохі сярэднеазіяцкага эміра і палкаводца Тамерлана (Цімура Кульгавага), але ўвесь патас твора зьвернуты да сучаснасьці, у тым ліку і да гістарычнага лесу беларусаў. Своеасаблівым філязофскім вынікам паэмы гучаць вось гэтыя радкі:
— Я ганаруся тым,
што мой народ,
Хоць і не еў спрадвек
салодкіх булак,
Не крыўдзіў тых,
каму даваў прытулак,
І не заглядваў у чужы гарод...
Потым мне давялося ацаніць і творчасьць Івана Ласкова як празаіка. Прыкладам майстэрскага валоданьня мастацкім словам, здольнасьці захапіць чытача нечаканым сюжэтам можа служыць адна з апошніх яго кніг “Пищальники не пищат”, якая выйшла ў сьвет у 1990 годзе ў Якуцкім кніжным выдавецтве. У яе ўвайшлі аднайменная гістарычная аповесьць (падзеі адбываюцца ў 17 стагодзьдзі ў Якуціі) і фантастычная аповесьць “Возвращение Одиссея”.
Як бачым, Іван Ласкоў спрабаваў свае сілы ў самых розных літаратурных жанрах, зьвяртаўся да самых розных тэм. Але на гэтым свой творчы кругагляд, свае інтарэсы ён не абмяжоўваў. І тут нельга не згадаць пра тое (чым нам, яго землякам, можна ганарыцца), што Іван Ласкоў зьяўляецца аўтарам арыгінальнай навуковай гіпотэзы аб фіна-угорскім паходжаньні “летапіснай літвы” — беларускага этнасу. Канешне, як усякая новая гіпотэза, погляды Івана Ласкова на гістарычныя лёсы народаў у навуковых колах былі ўспрыняты неадназначна. Але тое, што ў навуцы было сказана новае слова — факт бясспрэчны. Па словах вядомага беларускага прафэсара Адама Мальдзіса, Іван Ласкоў “практычна адзін распрацаваў фіна-угорскі пласт у стварэньні беларускага этнасу... Яго доказы здаюцца лягічнымі і пераканаўчымі” (гл. “Светлы след будэе вечна жывым”, “ЛІМ”, 23. 09. 1994 г.).
Адстойваць сваю гіпотэзу Іван Ласкоў зьбіраўся ехаць у Хельсінкі, але не пасьпеў. Затое пасьпеў занатаваць свае думкі і вынікі сваіх дасьледаваньняў у даволі аб’ёмным рукапісу і перадаць яго ў выдавецтва “Мастацкая літаратура”.
Думаю, чытачам будзе цікава даведацца, што пісаў Іван Ласкоў наконт сваей гіпотэзы ў сваім пісьме на мой адрас ад 18 сьнежня 1993 года: “Ужо чатыры гады я кажу і паўтараю пра фіна-угорскую складаючую беларусаў. Але мяне мала хто слухае. Мабыць, галоўная прычына ў тым, што сярод фіна-уграў маюцца мангалоіды і народы пераходнага расавага тыпу, як комі ды ўдмурты. З гэтай супярэчнасьці мне ўдалося выйсьці вельмі нечаканым чынам. Аказалася, што ў пермскіх мовах (комі і ўдмурцкай) маюцца лацінскія, грэцкія, румынскія, нямецкія, альбанскія словы. Пермска-лацінскіх паралеляў да 150, пермска-грэцкіх да 100, пермска-румынскіх да 60, пермска-нямецкіх — да 40. Такім чынам, можна лічыць бясспрэчным, што на пачатку н. э. продкі пермякоў жылі ў басэйне Дуная, што пацьвярджае і гідранімія басэйна (да 30 пермскіх рачных назваў),
Адсюль пярмяне ў ІІІ-ІV ст.ст. рушылі на поўнач, у напрамку Польшчы, Беларусі, Урала, дзе зьмяшаліся з мясцовымі мангалоідамі. А дунайскія пярмяне былі, бясспрэчна, эўрапэоідамі, бо грэцкія ды рымскія аўтары пра суседзяў-мангалоідаў нічога не пішуць. Я, нарэшце, скончыў кнігу пра ўсё гэта. Яе галоўная выснова — што літва (у сэнсе Беларусь — М. Ш.) была пермскім племем, а не балцкім».
Нельга не сказаць і пра тое, што Іван Ласкоў быў шчырым патрыётам сваёй Бацькаўшчыны не толькі ў думках, а і на справе (незадоўга да сьмерці ён усур’ёз плянаваў пераехаць у Беларусь, раіўся на гэты конт і са мной, згаджаўся нават на працу настаўнікам, толькі б вярнуцца ў беларускі кут). Ён увесь час уважліва сачыў за падзеямі, якія адбываюцца ў Беларусі, балюча перажываў за ўсе няўдачы, якія адбываліся на ніве Адраджэньня.
Не сядзеў Іван Ласкоў склаўшы рукі і ў Якуцку, дзе па выніках афіцыйнага перапісу пражывае чатыры тысячы беларусаў (па ўсей Якуціі — каля 10 тысяч). Ён зьяўляўся самым актыўным сябрам “Суродзіча” — беларускага культурна-асьветніцкага таварыства ў Якуцку (гл. “Каму ёсць справа да беларусаў у Якуціі”, “Наша слова”, 1. 07. 1992 г.).
Так, шмат было яшчэ плянаў, творчых задум, але лес распарадзіўся па-іншаму. Ды памяць пра Івана Ласкова застанецца ў беларускай культуры.
Мікалай Шуканаў,
супрацоўнік жлобінскай райгазэты “Новы дзень”.
/Гомельская праўда. Гомель. 20 чэрвеня 1995. С. 4./
“Галоўная мэта... — каб жыла Беларусь”
(Гісторыя ў лістах)
10 гадоў таму назад, 28 чэрвеня 1994 года, у далёкім Якуцку перастала біцца сэрца беларускага пісьменьніка, паэта-філёзафа, гісторыка-самавука, проста шчырага беларуса Івана Ласкова (1941-1994 гг.).
Жыцьцё і творчасьць Івана Антонавіча Ласкова не раз траплялі ў поле зроку дасьледчыкаў беларускай літаратуры. Дастаткова зьвярнуцца да наступных публікацый: Алесь Баркоўскі, Алесь Карлюкевіч, Беларускі адраджэнец з... Якуцка. — “Маладосць”, № 11, 1994 г., Алесь Карлюкевіч. У што ўкладзена душа... — “Голас Радзімы”. 28. 03. 1996 г., Святлана Клімковіч. Светлы след будзе вечна жывым. — “ЛіМ”, 23. 09. 1994 г., Мікалай Шуканаў. Іван Ласкоў: паэт-філосаф, чалавек і патрыёт. — “Гомельская праўда”, 20. 06. 1995 г., іншыя. Іван Ласкоў у пачатку 1970-х гадоў і да самай сьмерці жыў і працаваў (рэдакцыі газэты “Молодежь Якутии” і часопіса “Полярная звезда”) у Якуціі. Але ён вёў вялікую перапіску са сваімі землякамі ў Беларусі. Пяць лістоў ад Івана Ласкова захаваліся і ў маім асабістым архіве. Некаторыя ўрыўкі з іх, напэўна, дапамогуць дапоўніць жыцьцёвую і творчую біяграфію гэтага цікавага і таленавітага чалавека.
*
І. А. Ласкоў — М. В. Шуканаву
Якуцк. 8. 01. 1989 г.
Паважаны Мікола Васільевіч! Атрымаў Ваш ліст ад 28 сьнежня. Дзякую за добрыя словы пра майго “Кульгу” (1)... Вашаму знаёмаму П. Капчыку (2) я і не ведаю, што парадзіць, бо і адпрэчваць ад Якуціі не хочацца, і страшнавата ўзяць на сябе адказнасьць за чалавека... Я жыву тут ужо 18-ты год і добра ведаю, што жыцьцё тут — не цукар. Шмат што і ад здароўя залежыць, ці ў стане чалавек пераносіць маразы да 50 і за 50, зімовыя туманы, летнюю сьпёку, дрэнны завоз прадуктаў і рэчаў шырокага спажываньня...
1) У 1985 годзе ў Мінску ў выдавецтве “Мастацкая літаратура” ўбачыла сьвет паэма Івана Ласкова “Кульга”, якая стала прыкметнай зьявай у беларускай літаратуры.
2) Пятрусь Міхайлавіч Капчык — настаўнік, пражываў ва Украіне, у 1980—90-х гадах выступаў у беларускім друку па праблемах нацыянальнага разьвіцьця. Зьбіраўся пераехаць у Якуцію.
*
І. А. Ласкоў — М. В. Шуканаву
Якуцк. 7. 04. 1992 г.
Шаноўны Мікола Васільевіч! Шчыра дзякую за добрыя словы пра мой артыкул “Адкуль пайшла беларуская мова” (1). Што ж да Вашай нязгоды з уплывам, які зрабіла царкоўная мова, то мабыць, яна зьвязаная з тым, што для “ЛіМа” я рыхтаваў скарочаны варыянт артыкула і мусіў не ўключыць дадатковыя аргумэнты наконт гэтага. Яны з гісторыі іншых моваў. Ацаніце, напрыклад, раманскую групу. Да прыходу рымлянаў Галія гаварыла на кельцкіх дыялектах, Іспанія — на Ібэрыйскіх (мабыць, блізкіх да грузінскіх), Румынія — на славянскіх. А ўрэшце ўтварыліся французская, іспанская, партугальская, румынская мовы, якія маюць у аснове лацінку. Як жа гэта сталася? Перавагай рымлянаў у колькасьці гэта не растлумачыш, бо рымляне сюды ішлі толькі ў якасьці военачальнікаў ды жаўнераў, без жанчын. У такіх умовах звычайна, наадварот, прыбышы (ці прыбыўшыя? — М. Ш.) раствараюцца ў мясцовым насельніцтве (як варагі на Русі). Шырокай школьнай адукацыі на пачатку нашай эры ў рымскіх правінцыях не было (ды ці была яна ўвогуле?). Хто ж утварыў букет раманскіх моваў? Толькі царква, з яе штодзённай казаньню на лаціне. Зразумела, што гэта цягнулася не год і не два, а шмат стагоддзяў.
Ці вазьміце былыя калёніі Англіі, Францыі, Іспаніі, Партугаліі. Шмат якія з іх цяпер гавораць на мовах былых мэтраполій... Хто ж іх тым мовам навучыў? Няўжо плянтатары? Вядома ж, не. Гэта зрабілі місіянэры, царква.
Моўны ўплыў царквы філёлягамі не закранаецца, асабліва ў нас, усё яшчэ бязбожнікаў...
1) Іван Ласкоў. Адкуль пайшла беларуская мова. — “ЛіМ”, 27. 03. 1992 г. Гэты артыкул выклікаў шырокі рэзананс.
*
І. А. Ласкоў — М. В. Шуканаву
Якуцк. 18. 12. 1993
Шаноўны Мікола Васільевіч! ...Адкажу на Вашае пытаньне адносна індзейцаў. Што яны прыйшлі ў Амэрыку з Азіі па Берынгавым мосьце, які нібыта існаваў каля 30-40 тыс. год назад, ужо агульнапрынятае, іншых галасоў, здаецца, і не чуваць... Падабенства археалягічных знаходак Амэрыкі і Паўночнай Азіі даводзіць ужо шмат гадоў Ю. А. Мачанаў, цяпер расійскі акадэмік (жыве ў Якуцку).
Людзей, падобных да індзейцаў, бачаць у насельніцтве азіяцкай Крайняй Поўначы (якутах, народах Таймыра ды інш.). Але, на мой погляд, зьвязваць індзейцаў з якім-небудзь этнасам Старога Сьвету было б неабачліва. Індзейскія мовы (а іх вельмі шмат: дзесяткі сем’яў) не агледжваюць нічога супольнага з мовамі Азіі, Эўропы, Афрыкі. Гэта сьведчыць аб тым, што продкі індзейцаў перайшлі ў Амэрыку яшчэ да ўзьнікненьня моваў і, зразумела, этнасаў.
Што ж да спроб убачыць штось агульнае паміж індзейцамі і беларусамі... то тут відавочна, што насельніцтва Беларусі цалкам належыць да эўрапеоіднай расы, а індзейцы — да мангалоіднай...
Ужо чатыры гады я кажу і паўтараю пра фіна-вугорскую складаючую беларусаў (1). Але мяне мала хто слухае. Мабыць, галоўная прычына ў тым, што сярод фіна-вуграў маюцца мангалоіды і народы пераходнага расавага тыпу, як комі ды ўдмурты. З гэтай супярэчнасьці мне ўдалося выйсьці вельмі нечаканым чынам. Аказалася, што ў пермскіх мовах (комі і ўдмурцкай) маюцца лацінскія, грэцкія, румынскія, альбанскія словы. Пермска-лацінскіх паралеляў да 150, пермска-грэцкіх — да 100, пермска-румынскіх — да 60, пермска-нямецкіх — да 40. Такім чынам, можна лічыць бясспрэчным, што на пачатку н. э. продкі пярмянаў жылі ў басэйне Дняпра, што пацьвярджае і гідранімія басэйна (да 30 пермскіх рачных назваў). Адсюль пярмяне ў III — IV стст. і рушылі на поўнач, у напрамку Польшчы, Беларусі, Урала, дзе з.мяшаліся з мясцовымі мангалоідамі. А дунайскія пярмяне былі, бясспрэчна, эўрапеоідамі, бо грэцкія ды румынскія аўтары пра суседзяў-мангалоідаў нічога не пішуць.
Я, нарэшце, скончыў кнігу пра ўсё гэта. Яе галоўная выснова — што Літва была пермскім племем, а не балцкім. Доказаў гэтаму дастаткова.
...Шчыра ўдзячны за спачуваньне (2). Пераяжджаць у Беларусь мне пакуль няма за што. Але рана ці позна зрабіць гэта прыйдзецца.
...Дарэчы, справы мае палепшыліся. Амаль што месяц працую ў дзіцячым часопісе, заробак — 150 тысяч. Гэта, лічы што, 150 рублёў часоў застою. Але жыць можна. Яшчэ чытаю лекцыі ў мясцовым унівэрсытэце, за што даюць 50 тысяч. На літаратурны заробак разьлічваць не прыходзіцца, бо ён мізэрны.
Апошні тыдзень усе мы тут жывем пад уражаньнем выбараў і перамогі Жырыноўскага (3), якую я прадчуваў. У Якуціі за ягоную хэўру прагаласавала болей за 50 працэнтаў (амаль усё расейскае насельніцтва).
...Наша ж галоўная мэта і мара — каб жыла Беларусь.
1) Гл. Іван Ласкоў. Племя пяці родаў — “ЛіМ”, 18. 08. 1989 г.
2) У апошнія гады жыцьця Івана Ласкова пачалася яго траўля з боку асобных чыноўнікаў якуцкай пісьменьніцкай арганізацыі. Справа ў тым, што ён апублікаваў шэраг дакумэнтаў з КДБ Якуцкай АССР.
3) Маюцца на ўвазе парлямэнцкія выбары ў Расіі ў сьнежні 1993 г., калі партыя Жырыноўскага ЛДПР заваявала шмат дэпутацкіх месцаў.
Падрыхтоўка да друку і камэнтарыі Мікалая Шуканава
/Літаратура і Мастацтва. Мінск. 9 ліпеня 2004. С. 4./
.png)
.png)
.png)
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz